Руанда
From Wikipedia, the free encyclopedia
Руанда Руа́нда (руанда , ингл. , фр. һәм суахили Rwanda), рәсми атамаһы — Респу́блика Руа́нда (руанда Repubulika y'u Rwanda, ингл. Republic of Rwanda, фр. République du Rwanda, суахили Jamhuri ya Rwanda; 1991 йылға тиклем — Руанда Респу́бликаһы) — Көнсығыш Африкалағы дәүләт. 2021 йылға баһалау мәғлүмәттәре буйынса, халҡы 13 миллион самаһы кеше тәшкил итә, территорияһы — 26 338 км², халыҡтың тығыҙлығы 491,4 км²/кеше.
| |||||
Гимн: «Rwanda Nziza» | |||||
Үҙаллылыҡ датаһы | 1 июль 1962 ( Бельгиянан) | ||||
Рәсми телдәр | руанда[d], инглизсә, Француз теле һәм Суахили теле | ||||
Баш ҡала | Кигали | ||||
Идара итеү төрө | Президент республикаһы | ||||
Президент
Премьер-министр | Поль Кагаме
Пьер Дамьен Хабумуремьи | ||||
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө | 144 26 338 км² 5,3 | ||||
Халыҡ • Һаны (2010) • Халыҡ тығыҙлығы | 10 746 311 чел. (91) 421 чел./км² | ||||
ИЧР | ▼ 0.460 (түбән) (167 урын) | ||||
Валюта | Руандийский франкНазвание «руандийский франк» — согласно Большой советской энциклопедии (см. раздел Ссылки). | ||||
Интернет-домен | .rw | ||||
Код ISO | RW | ||||
МОК коды | RWA | ||||
Телефон коды | +250 | ||||
Сәғәт бүлкәте | 2 |
Баш ҡалаһы — Кигали ҡалаһы. Рәсми телдәр дүртәү — руанда, инглиз, француз һәм суахили. Унитар дәүләт, президент республикаһы. 2000 йылдан Президент вазифаһында өҙлөкһөҙ Поль Кагаме эшләй. 30 райондан торған 5 провинцияға бүленә.
Республика Африка үҙәгендә Сахаранан көньяҡтараҡ (көнсығыш Африканың иң көнбайыш өлөшө), Бөйөк Африка күлдәре районында урынлашҡан. Диңгеҙгә сығыу юлы юҡ. Руанда көнбайышта Конго Демократик Республикаһы, төньяҡта Уганда, көнсығышта Танзания һәм көньяҡта Бурунди менән сиктәш.
Ил халҡы, ньяруанда (дәүләт ҡарамағы буйынса — руандерҙар), уның хөрмәтенә исем алған да инде, өс милли төркөмдән — бында йәшәүсе тутси халҡының яҡынса 15 процентын һәм аҙ һанлы тва пигмейҙарын тәшкил иткән күп һанлы хутуҙан тора. Халыҡтың күпселек өлөшө - мәсихселәр, бер тигеҙ һандағы кешеләр католик диненә һәм протестантлыҡтың төрлө тармаҡтарына ҡарай.
Күбеһенсә аграр ил, әммә сағыштырмаса тиҙ үҫешкән иҡтисад менән. 2020 йылға һатып алыу һәләте паритеты буйынса эске тулайым продукт күләме — 33 миллиард 455 миллион доллар (халыҡ иҫәбенә 2641 доллар самаһы). Аҡсалата берәмек — руанд франкы.
Илдә һуңғы боҙлоҡ дәүеренән дә һуңға ҡалмайынса халыҡ йәшәй башлай. XIV быуат уртаһынан алып территорияла бер нисә ҡәбилә «кенәзлеге» барлыҡҡа килгән, улар быуат аҙағынаса бында тутси власы аҫтында берҙәм «короллек»кә берләшкән.
Артабан биләмәне Британия генералы Джон Спик етәкселегендә европалылар аса, ә һуңынан немецтар яулай. Беренсе донъя һуғышы йомғаҡтары буйынса «короллек» территорияһы Бельгияның мандатлы биләмәһе сифатына күскән. Ил бойондороҡһоҙлоғо тураһында утар 1962 йылдың 1 июлендә, революция тамамланғандан һуң бер йыл үткәс иғлан ителә. 11 йылдан хәрби түңкәрелеш була. 1990 йылда Граждандар һуғышы башлана, ул тарихтағы иң ҙур геноцидтарҙың береһенә һәм артабан Руанда патриотик фронты власын бында урынлаштырыуға килтерә.
Руанда — Африка илдәре, Кариб бассейны һәм Тымыҡ океан, Африка үҫеш банкы, Африка союзы, ЭССВО (Бөйөк күлдәр илдәренең иҡтисади берләшмәһе), Көнсығыш һәм Көньяҡ Африканың дөйөм баҙары, Көнсығыш Африка берләшмәһе, БМО, Бөтә донъя сауҙа ойошмаһы, Милләттәр берләшмәһе, Берләшмә һәм башҡа халыҡ-ара ойошмаларҙың Берләшмәү хәрәкәте һәм башҡа бик күп ойошмалар ағзаһы.