Litigasyon sa pagbago nin klima
From Wikipedia, the free encyclopedia
An litigasyon sa pagbago nin klima (Ingles: climate change litigation), na inaapod man na litigasyon sa klima, sarong nagsasaringsing na lawas nin pankapalibutan na batas gamit an legal na praktika asin ehemplo para dugangan pa an mga espwerso nin mitigasyon sa pagbago nin klima gikan sa mga pampublikong instutsyon, arog kan mga gobyerno asin kumpanya. Sa atubangan nin maluway na politika kan pagbago nin klima, an mga aktibista asin abogado pigpapaurog pa an mga paghihingua na gamiton an nasyunal asin internasyunal na mga sistema sa hudikatura tanganing pauswagon an paghihingua. An litigasyon sa klima sa parate ginagamit an saro sa limang klase nin legal na paghihingako:[2] Konstitusyunal na batas (nakatutok sa mga paglapas kan estado sa mga konstitusyunal na batas),[3] administratibong batas (pang-angat sa mga merito nin administratibong pagdedesisyon), pribadong ley (pag-angat sa mga korporasyon o iba pang organisasyon para sa kapabayaan, pagkamamagolan, asin iba pa), pandadaya o proteksyon sa mga konsumidor (pag-angat sa mga kumpanyang sa salang paagi pigrerepresentar an impormasyon kan mga danyos sa klima), karapatan pantawo (pagpahayag na an dai paghiro sa pagbago nin klima sarong pagpalya sa pagprotehir sa mga diretso nin tawo).[4]
Puon pa kan inot na mga taon nin 2000, an legal na preymwork para sa paglaban sa pagbago nin klima padagos na makukua paagi sa paggibo nin mga batas, asin an nagdadakol na lawas nin mga kaso sa korte naghimo nin internasyunal na lawas nin batas na itinatakod an paghiro sa klima sa legal na mga problema, na konektado sa konstitusyunal na batas, administratibong batas, pribadong batas, batas sa proteksyon nin mga konsumidor o mga karapatan pantawo.[2] An dakol sa mapangganang mga kaso asin pamamaagi nakasentro sa pagpauswag kan mga pangangaipo sa hustisya sa klima asin kan paghiro sa klima nin mga hoben.[5]
Kabali sa mga kaso sa high-profile klima iyo an Urgenda v. The Netherlands kan 2019 asin Juliana v. United States (kan 2015).[6][7][8] An mga korporasyon nin karbon, krudo, asin gas na pagsasadiri nin mga investor igwang paninimbagan na legal asin moral sa mga paglapas sa karapatan pantawo na may kinaaram sa klima, dawa ngani an politikal na mga desisyon puwedeng makaulang sa sainda sa pakikikabtang sa siring na mga pagbalga.[9][10] An mga litigasyon parating ginigibo sa paagi nin kolektibong pagtipon nin mga espwerso asin rekurso halimbawa sa paagi nin Greenpeace, arog kan Greenpeace Poland pigsangatan kaso an sarong planta nin karbon[11] asin Greenpeace Germany na pigsangatan kaso an sarong paramanupaktura nin awto.
Igwa nin nagdadakol na mga kaso na ginana nin mga aktibista sa mga korte sa bilog na globo.[12][13][14] An 2017 na UN Litigation Report nagpamidbid nin 884 na kaso sa 24 nasyon, kabali an 654 na kaso sa United States asin 230 na kaso sa iba pang nasyon. Kaidtong Hulyo 1, 2020, an kabilangan nin mga kaso haros nadoble sa dai mababa sa 1,550 na kaso dapit sa pagbago nin klima na isinangat sa 38 na nasyon (39 kabali an mga korte kan European Union), na igwang maabot sa 1,200 na kaso na pisangat sa US asin labing 350 na pinagsararo sa iba pang nasyon.[15]