Экацыд
From Wikipedia, the free encyclopedia
Экацыд (грэч. oikos — дом і лац. cadere — забіваць) апісвае масавае знішчэнне прыроды людзьмі[1]. Экацыд пагражае ўсім чалавечым папуляцыям, якія залежаць ад прыродных рэсурсаў для падтрымання экасістэм і забеспячэння іх здольнасці падтрымліваць будучыя пакаленні[2][3][4]. Група незалежных экспертаў па юрыдычным вызначэнні экацыду апісвае яго як «незаконныя або бессэнсоўныя дзеянні, учыненыя з усведамленнем таго, што існуе значная верагоднасць сур’ёзнай і шырока распаўсюджанай або доўгатэрміновай шкоды навакольнаму асяроддзю ў выніку гэтых дзеянняў»[5][6].
Часта цытаваныя прыклады экацыду ўключаюць высечку лясоў падчас вайны ў В’етнаме, разбурэнне навакольнага асяроддзя падчас расійскага ўварвання ва Украіну, высечку лясоў у Інданезіі і трапічных лясах Амазонкі, забруджванне нафтай у дэльце Нігера і Чарнобыльскую катастрофу. Тэрмін быў папулярызаваны Улафам Пальмэ, калі ён абвінаваціў Злучаныя Штаты ў экацыдзе на Канферэнцыі ААН па навакольным асяроддзі чалавека ў 1972 годзе[7][8].
У цяперашні час не існуе міжнароднай правапрымяняльнай практыкі датычна экацыду, якая дзейнічае ў мірны час, паняцце экацыд датычна толькі злачынстваў ваеннага часу, на якія распаўсюджваецца дзеянне Рымскага статуту[3][9]. Першапачаткова планавалася, што тэрмін будзе ўключаны як пятае злачынства ў Рымскі статут і падтрыманы многімі дзяржавамі, але быў выдалены з-за пярэчанняў Вялікабрытаніі, Францыі і Злучаных Штатаў Амерыкі . Экацыд уключаны нацыянальным законам у некалькіх краінах, у многіх іншых абмяркоўваецца ўкараненне закона, у тым ліку ў Еўрапейскім Саюзе[10]. Stop Ecocide International (укр.) (бел. і іншыя працуюць над тым, каб замацаваць экацыд у Рымскім статуце, зрабіўшы яго як часткай міжнароднага права, так і нацыянальнага заканадаўства дзяржаў-членаў[9][11][3].
Некалькі сусветных лідараў, эколагаў і навукоўцаў публічна падтрымалі прызнанне экацыду міжнародным злачынствам, у тым ліку Папа Францыск, Антоніу Гутэрыш, Грэта Тунберг, Наомі Матаафа, Эманюэль Макрон, Джэйн Гудал і Пол Макартні[12][13]. Некалькі краін таксама падтрымалі прапанову, у тым ліку Фіджы, Ніуэ, Саламонавы Астравы, Тувалу, Тонга і Вануату[14].
Экацыд з’яўляецца агульнай тэмай у фантастыцы, у тым ліку ў многіх фільмах і кнігах, дзеянне якіх адбываецца ў свеце пасля экацыду, у тым ліку; Бягун па лязе, Mad Max, ВАЛЛ-І, Інтэрстэлар, Threads і Soylent Green.