ئەلەکترۆنیک
پئشکه و تنی ئه لکترونی / From Wikipedia, the free encyclopedia
ئەلەکترۆنیک زانستی لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتی تێپەڕبوونی سرێمی کارەبایی (جەریانی ئێلێکتریکی) لە ماددە جۆراوجۆرەکانە.
ئەلەکتڕۆنیک فیزیا، ئەندازیاری و فەنیاری یان تەکنۆلۆژیا لە خۆ دەگرێتە بەر و لەگەڵ حەرەکەتی ئەلیکترۆنەکانی نێو مەواد (مەتریاڵ) و هەڵوڵە (ڤاکیۆم)پێوەندی هەیە. ئەلکترۆنیک لە پێشکەوتنی مڕۆڤ لە ژیاندا شوێنی جیاواز خۆی هەیە و ئەسەری قوڵی لە پێشکەوتنی مڕوڤەکان لە سەرانسەری جیھاندا داناوە. ناسین و پەیا بوونی ئەلیکتڕۆن لە ساڵی ۱۸۹۷ زایینی و داهێنانی گڵۆپی هەڵۆڵە کە سیگناڵەکانی ئەلیکترۆنی بە هێز و یەک تەرەفە دەکرد ، بووە هۆی دەستپێکردنی زەمان و دەورەی ئەلیکتڕۆن و ئەلیکتڕۆنیک. ئەم پێشکەوتنە بە داهێنانی تریۆد (جۆرێک گڵوپی ڤاکیۆم)بە دەستی لی دفارسات داهێنەری خەڵکی ولایەتە یەکگرتووەکان درووست بوو. تریۆد دەبووە هۆی بەهێز کردنی شەپۆلی هەناردەی ڕادیۆکان. تا ساڵی ۱۹۵۰ بەم ڕشتە دەیانگوت فەنیاری ڕادیۆیی چونکە زیاتر بۆ مەبەستی پیشەکانی ڕادیۆ بە کار ئەهێنرا.
ئەلکترۆنیەکان کاریگەری گەورەیان هەبووە لەسەر پێشکەوتنی کۆمەڵگەی مۆدێرن. ناسنامەی ئەلکترۆن لە ساڵی 1897 و دواتر داهێنانی چرایەکی بۆشایی کە بتوانێت هێما بچوکەکانی کارەبایی گەورە و ڕاست بکاتەوە، کێڵگەی ئەلکترۆنی و تەمەنی ئەلکترۆنی کردەوە. [2] ئەم جیاکارییە لە دەوروبەری ساڵی 1906 بە داهێنانی لی دیفهەرست لە تریۆد دەستی پێکرد، کە بە ئامێرێکی نا میکانیکی توانا بە زۆرکردنی کارەبایی سیگنالەکانی ڕادیۆیی لاواز و سیگنالەکانی دەنگ دەدات. تا ساڵی 1950 بوارەکە بە "تەکنەلۆجیای ڕادیۆ" ناودەبرا چونکە کاربەرنامەی سەرەکی دیزاین و تیۆریی گوێزەرە ڕادیۆکان و وەرگرەکان و چرای بۆشایی بوو.
دەستەواژەی "ئەلکترۆنی دۆخی ڕەق" دوای دروست کردنی یەکەم ترانزیستۆر لە لایەن ویلیام شاکلی، واڵتەر هاوسەر براتین، جۆن باردین لە بیل لابس لە ساڵی 1947 دەرکەوت. پاشان لە ساڵی 1959دا موسافت لەلایەن محەممەد عەتەڵا (و هاوکارەکەی داڤۆن کانگ) داهێنراوە. مۆسفێت یەکەم ترانزیستۆری تەواو کۆمپڕات بوو کە دەکرا بچووک بکرێتەوە و بە کۆمەڵ بەرهەم بهێنرێت بۆ مەودایەکی فراوان لە کاربەرنامەکان، کە شۆڕشی پیشەسازی ئەلکترۆنی کرد و ڕۆڵی سەرەکی لە شۆڕشی مایکرۆ ئەلکترۆنیک و شۆڕشی دیجیتاڵدا گێڕا مۆسفێت لەو کاتەوە بووە بە پێکهاتەی سەرەکی زۆربەی ئامێرە ئەلکترۆنییە مۆدێرنەکان و بە بەربڵاوترین ئامێری ئەلکترۆنی لە جیهاندا بەکاردێت.
ئەلکترۆنیەکان بە فراوانی بەکاردێن لە پڕۆسەی زانیاری، پەیوەندی دوور و پڕۆسەی سیگنال. توانای ئامێرە ئەلەکترۆنیەکان بۆ کارکردن وەک کلیلەکان پڕۆسەی زانیاری دیجیتاڵی بەتوانا کردووە. تەکنەلۆجیای بەستینەوە وەک تەختەی خول، تەکنەلۆجیای پاکێجی ئەلکترۆنی و شێوە جۆراوجۆرەکانی تری ژێرخانەکانی پەیوەندی، ئەدای خولەکە تەواو دەکەن و پێکهاتە ئەلکترۆنییە تێکەڵەکان دەکەن بە سیستەمێکی کارکردنی ئاسایی، کە پێی دەوترێت سیستەمی ئەلکترۆنی.کۆمپیتەرەکان یان سیستەمەکانی کۆنترۆل نمونەی سیستەمی ئەلەکترۆنی سیستەمێکی ئەلکترۆنی لەوانەیە بەشێک بێت لە سیستەمێکی ئەندازیاری تر یان ئامێرێکی وەستاو. تا ساڵی 2019، زۆربەی ئامێرە ئەلکترۆنیەکان پێکهاتەی نیمچە گەیەنەر بەکاردەهێنن بۆ بەڕێوەبردنی کۆنترۆڵی ئەلکترۆنی. عادەتەن، ئامێرە ئەلەکترۆنیەکان پێکدێن لە خولەکان کە پێکدێن لە نیمچە گەیەنەرە چالاکەکان لەگەڵ توخمە ناچالاکەکانی تەواوکەر. خولگەیەکی ئاوا بە خولگەی ئەلکترۆنی وەسف دەکرێت. زانستی ئەلکترۆنی مامەڵە لەگەڵ خولگە کارەباییەکان دەکات کە پێک دێت لە پێکهاتە کارەباییە چالاکەکان وەک چرای بۆشایی، ترانزیستۆر، دیۆد، خولگە یەکخراوەکان، ئەلکترۆنی بینایی، و هەستەوەرەکان، پێکهاتەی کارەبایی پاسکیلی مۆبایل و تەکنەلۆجیای پەیوەندی ناوەکی.