پاشایەتی
From Wikipedia, the free encyclopedia
پاشایەتی یان پادشایەتی جۆرێکە لە فەرمانڕەوایەتیی کە تیایدا کەسێک، پاشا، سەرکردەی وڵات دەبێت بۆ ژیان یان تا ئەو کاتەی دەستبەرداری دەسەڵات دەبێت. یاسایی ڕامیاری و دەسەڵاتی پادشا لەوانەیە جیاواز بێت لە سنووردار و بە شێوەیەکی ھێمایی (پاشایەتی دەستووری) ، بۆ بەتەواوەتی ئۆتۆکراسی (پاشایەتی رەھا) ، و دەتوانێت فراوان بێت لە سەرانسەری بوارەکانی جێبەجێکاری، یاسادانان، و دادوەری.
پادشایەتییەکان لە زۆر دۆخدا میراتگری بوون، زۆرجار سەردەمی خانەدانیان دروست دەکرد. لەگەڵ ئەوەشدا پاشایەتیی ھەڵبژێردراو ڕوویداوە. ئەرستۆکراتەکان، ھەرچەندە لە بنەڕەتدا نین پاشایەتی نین، زۆرجار وەک کۆمەڵێک کەس رۆڵی پاشایەتی و پڕکردنەوەی دامەزراوەکانی پێکھاتوو (بۆ نموونە، فەرمانڕەوایەتیی و دادگا) ، کە زۆرێک لە توخمەکانی پاشایەتی ئۆلیگارکی دەگێڕن.
پاشاکان دەتوانن ناونیشانە جۆراوجۆرەکانیان وەک ئیمپراتۆر، پاشا، شاژن، ڕاجا، خان، پاشا، قەیسەر، سوڵتان، شا، یان فیرعەون ھەڵبگرن. پاشایەتییەکان دەتوانن فیدراسیۆن، یەکێتیی کەسی و شانشینەکان پێکبھێنن لەگەڵ پاشکۆیەکان لەڕێگەی پەیوەندی کەسی لەگەڵ پاشا، کە ھۆکارێکی باوە بۆ پاشاکان کە چەندین ناونیشانیان ھەیە.
پاشایەتی باوترین جۆری میری بوو تا سەدەی بیستەم، کە لەو کاتەدا کۆمارییەکان زۆرێک لە پاشایەتیەکانیان گۆڕی. ئەمڕۆ ٤٣ نەتەوەی سەروەر لە جیھاندا پاشایان ھەیە، لەنێویاندا ١٥ شانشینی کۆمۆنوێڵد کە پاشا چارلز سێیەم وەک ڕیێبەری وڵاتیان ھاوبەش دەکەن. جگە لەمە، کۆمەڵێک دەزگای پاشایەتی ژێر نەتەوەیی ھەیە. زۆربەی پاشایەتییە ھاوچەرخەکان بە شێوەیەکی گشتی پاشایەتییە دەستورییەکانن، لەژێر دەستووردا ڕۆڵی یاسایی و ڕێوڕەسمی تایبەتیان بۆ پاشا دەمێنێتەوە، دەسەڵاتێکی سنووردار یان ھیچ دەسەڵاتێکی ڕامیارییان نییە، ھاوشێوەی سەرکردەکانی وڵات لە کۆماری پەرلەمانی.