عناصر کمیاب زمین
From Wikipedia, the free encyclopedia
بر پایهٔ نامگذاری آیوپاک، عنصرهای خاکی کمیاب با حروف اختصاری عنصرهای خاکی کمیاب یا فلزهای خاکی کمیاب، مجموعهٔ ۱۷ عنصر شیمیایی جدول تناوبی است. این دسته از عنصرها از پانزده عنصر لانتانیدها و دو عنصر اسکاندیم و ایتریم تشکیل میشوند.[2] اسکاندیم و ایتریم به این دلیل در این دسته قرار گرفتهاند که بیشتر در همان سنگ معدنهایی پیدا میشوند که لانتانیدها پیدا میشوند و ویژگیهای شیمیایی همانندی را از خود نشان میدهند اما دارای خواص الکتریکی و مغناطیسی متفاوتی هستند. به ندرت، یک تعریف فراگیرتر که شامل آکتینیدها هم میشود، استفاده میگردد، به این دلیل که آکتینیدها دارای ویژگیهای معدنی، شیمیایی و فیزیکی (به ویژه پیکربندی لایههای الکترونیکی) مشترکی هستند.[3]
این عنصرها (به جز پرومتیم و عنصرهای پرتوزا) برخلاف نامشان در زمین بسیار فراواناند.[4] برای نمونه سریم بیستوپنجمین عنصر فراوان است که غلظت آن ۶۸ ppm و برابر مس است. این عنصرها به دلیل ویژگیهای زمینشیمی در زمین بسیار پراکندهاند و در یک جا به اندازهٔ کافی متمرکز نیستند. در نتیجه جستجو و بهرهبرداری از آنها بسیار پرهزینه است. رسوبهایی از آنها که بهرهبرداری از آن اقتصادی باشد را کانی خاک کمیاب مینامند.[5] نخستین کانی شناسایی شده از این عنصرها گادولینیت نام دارد که یک ترکیب شیمیایی از سریوم، ایتریم، آهن، سیلیسیم و دیگر عنصرها است. این کانی از یک معدن در روستای ایتربی در سوئد به دست آمده است (نگاه کنید به کارل اکسل آرنیوس). چندین عنصر خاکی کمیاب نامشان را از این منطقه وام گرفتهاند.