Azteca-kuéra
From Wikipedia, the free encyclopedia
Azteca-kuéra
Siglo XI-me cultura tolteca-kuéra, oñepyrũ oñembyai mbeguekatu ha ohejarei metrópoli, Tula. Atykuéra chichimeca-kuéra, oguerekóva ijepokuaápe ovamemeva’erãha, itenonde ambue atykuéragui región central México-pegua. Mokõi siglo rire siete tribus nahuatlaca-pegua og̃uahẽ valle México-pegua norte guio, peteĩ tendágui ojeikuaáva Chicomóztoc-ramo, tenda hérava “las siete cuevas”, oñeimo’ã upe tenda ha’eha zona La Quemada. Aty azteca, upéima ojekuaa ojekheroha mexica, aty itenondevéva, omopyenda peteĩ tenda atyrã hérava Tenochtitlan ojere ko tendáre yno’õnguéra, umíva apytépe Texcoco. Okakuaa ohóvo upe tenda, ojehecharamo valor militar oguerekóvare oñemopu’ã haguére calzadas ojeipurúva represaba y upe yno’õ rehegua ha ojapo upe tendágui peteĩ isla fortaleza ikatu’ỹvape oñeg̃uahẽ. Oĩrõguare Itzcóatl tendotárõ, rey de Tenochtitlan ary 1428 ha ary 1440 peve, ko aty oipyso ipu’aka valle de México tuichaháicha, ko táva oñemotenonde ambue atykuérare ha oiko chugui principal potencia centro ha sur México-pe, og̃uahẽ potaitépe siglo XV. Ko civilización, ipyenda cultura tolteca ha chichimeca-pe, ha’e upe itenondevéva, iñarandúpe ha avei arte-pe. Pe economía azteca ojeko ñemitỹre, umíva apytépe avati ñeñotỹ ha avei tributo-kuéra ha’ekuéra ojejuréva umi táva ho’áva’ekue ipoguýpe ñorãirõ aja. Péicha ipirapire heta ha ipu’akápe okakuaa ohóvo avei omopu’ã heta táva kakuaa ha ipype omopyenda organización social, política ha jerovia rehegua.
Heta tembikuaahárape g̃uarã pe ñe’ẽ “azteca” oñe’ẽ peteĩ tenda imombe’ugua’úva hérava Aztlán, oĩva norte gotyo, tetã México, ko’ag̃aguápe. Azteca-kuéra oñembohéra ijupekuéra “mexicas”.
Civilización azteca ojeipyso Mesoamérica-pe, oñepyrũrõguare siglo XIV, periodo posclásico aja. Siglo XVI peve, azteca-kuéra ipokatu tenda centro ha sur México-pe, ha omopyenda gran imperio, ha okañýva conquista española-rire.
Cultura tolteca opa siglo XII Kirito rire aja, heta táva og̃uahẽ meseta central México-pe, ha tenda ojeréva lago Texcoco rehe. Azteca-kuéra, aty opámava ohóvo, opytántemava’erã zona pantanosa kuarahyresẽ gotyo yno’õ rehegua. Ojere hesekuéra atykuéra ipu’akáva mante ojeruréva tributos, ha yva oguerekóva hendarã ha’e islotes oĩva yno’õme ojeréva hese tuju mante. Ary 1325-pe, azteca-kuéra omopyenda táva Tenochtitlán, oĩva’ekue ko’ág̃a oĩháme táva México. Azteca-kuéra omoambue pe yvy oĩ haguépe yno’õ naipypukuietéva, peteĩ tenda ñemitỹrã iporãitereíva, hérava chinampas. Ha’éva islas artificiales oñeñemitỹhápe verduras, hortalizas ha yvotykuéra, ha avei oñemomuñahápe guyrakuéra. Avei azteca-kuéra omopu’ã puentes ombojoaju hag̃ua isla-kuéra yvy ndive; oikuaa avei especie de acueductos, ha ojo’o canales tava rupive ikatuhag̃uáicha oiko mercancías ha avakuéra jeroja.
Táva Tenochtitlán arquitectura-pe umi edificios jerovia rehegua; ha’e gigantescas pirámides escalonadas, ha upe ijyvateitépe ojeogapo tupãorã. Mbeguekatúpe, Tenochtitlán iñambue peteĩ táva ndetuichapajepévape, oguerekóva actividad comercial ndekakuaáva.
Azteca-kuéra oguereko alianza militar rehegua ambue tavakuéra ndive. Ko mba’ére ha ipu’akáre, omoheñói peteĩ imperio ojeipysóva México central guive ha ko’ág̃a ha’éva tetã Guatemala peve.
Azteca-kuéra apytépe mburuvichavete, ha imperio rehegua ha’e tlatoani, supremo gobernante, oje’e castellano-pe, oguerekóva cuestiones políticas, militares ha tekojoja rehegua. Umi tlatoanis azteca-kuéra ha’e: Acamapichtli (1361-1395), Huitzilíhuitl (1396-1417), Chimalpopoca (1417-1427), Itzcóatl (1427-1440), Moctezuma I (1440-1469), Axayácatl (1469-1481), Tizoc (1481-1486), Ahuízotl (1486-1502), Moctezuma II (1502-1520), Cuitláhuac (1520) ha Cuauhtémoc (1520-1521).
Oñepyrũvo siglo XV, azteca-kuéra oisambyhy Tenochtitlán guive ko yvy ndetuichapa jepéva, reino Acolhuacan ha táva Tlacopan, oñondive. Tenochtitlán, Acolhuacan ha Tlacopan ojapo Triple Alianza-pe ojeikuaáva ombohovake hag̃ua tepaneca-kuérape. Cien ary rire, azteca-kuéra og̃uahẽ pe pu’akápe ijojaha’ỹva.