Alfabet grecki
alfabet dwuszeregowy w podstawowej wersji zawierający 24 litery / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Alfabet grecki?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Alfabet grecki – pismo powstałe około IX w. p.n.e., służące do zapisu języka greckiego, oraz niektórych innych języków ludów znajdujących się pod wpływem kultury greckiej. Litery alfabetu służyły Grekom także do zapisu liczb oraz jako notacja muzyczna. Alfabet ten stworzono pod wpływem kontaktów z ludami Lewantu. Alfabet grecki wywodzi się z alfabetu fenickiego[2]. We wczesnej starożytności istniało wiele lokalnych form alfabetu greckiego, wypartych w okresie klasycznym przez formę jońską, której w niezmienionej postaci używa się do dziś do zapisu języka nowogreckiego. Alfabet grecki także jest stosowany w naukach ścisłych, przyrodniczych, technicznych i podobnych, jako oznaczenie odmian różnych pojęć.
Napis alfabet grecki zapisany w języku greckim | |||
Charakterystyka | |||
Rodzaj | |||
---|---|---|---|
Typ |
dwuszeregowe | ||
Kierunek pisma |
od lewej do prawej | ||
Języki pisma | |||
Historia | |||
Czas używania |
od 800 r. p.n.e.[1] | ||
Systemy macierzyste |
| ||
Systemy potomne |
alfabet gocki, głagolica, cyrylica, alfabet koptyjski, alfabet ormiański, alfabet łaciński, pismo gruzińskie | ||
Kodowanie | |||
Unicode |
0370–03FF | ||
ISO 15924 |
| ||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Litera | Nazwa | Wymowa | Odpowiednik literowy z alfabetu fenickiego |
Transliteracja | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
grecka (klasyczna) | łacińska | polska | starożytna | nowogrecka | |||
Α α | ἄλφα (wym. alpha) | alpha (wym. alfa) | alfa | [a] [aː] | [a] | alef | a |
Β β | βῆτα (wym. beta) | bēta | beta | [b] | [v] | bet | b |
Γ γ | γάμμα (wym. gamma) | gamma | gamma | [ɡ] | [ʝ] przed [e̞] lub [i]; w innych wypadkach [ɣ] |
gimel | g |
Δ δ | δέλτα (wym. delta) | delta | delta | [d] | [ð] | dalet | d |
Ε ε | ἒ ψιλόν (wym. epsilon) | epsīlon | epsilon | [e] | [e̞] | he | e |
Ζ ζ | ζῆτα (wym. dzeta) | dzeta (wym. dzeta lub zeta) | dzeta | [zd] albo [ʣ], później [zː] | [z] | zajin | z |
Η η | ἦτα (wym. eta) | ēta | eta | [ɛː] | [i] | chet | e, ē |
Θ θ | θῆτα (wym. theta) | thēta (wym. teta) | theta | [tʰ] | [θ] | tet | th |
Ι ι ℩ | ἰῶτα (wym. iota) | iōta | jota | [i] [iː] | [i], [j] | jod | i |
Κ κ | κάππα (wym. kappa) | kappa | kappa | [k] | [c] przed [e̞] lub [i]; w innych wypadkach [k] |
kaf | k |
Λ λ | λάμβδα (wym. lambda), λάβδα (wym. labda) | lambda | lambda | [l] | [l] | lamed | l |
Μ μ | μῦ (wym. my) | my (wym. mi) | my | [m] | [m] | mem | m |
Ν ν | νῦ (wym. ny) | ny (wym. ni) | ny | [n] | [n] | nun | n |
Ξ ξ | ξῦ (wym. ksy), ξῖ (wym. ksi), ξεῖ (wym. ksej) | xy (wym. ksi), xi | ksi | [ks] | [ks] | samech | ks, x |
Ο ο | ὂ μικρόν (wym. o mikron) | omicron (wym. omikron) | omikron | [o] | [o̞] | ajin | o |
Π π | πῖ (wym. pi), πεῖ (wym. pej) | pi | pi | [p] | [p] | pe | p |
Ρ ρ | ῥῶ (wym. rho) | rho (wym. ro) | rho | [r], [r̥] | [r] | resz | r, rh |
Σ σ ς | σίγμα, σῖγμα (wym. sigma) | sigma | sigma | [s] | [s] | szin | s |
Τ τ | ταῦ (wym. tau) | tau | tau | [t] | [t] | taw | t |
Υ υ | ὖ ψιλόν, ὒ ψιλόν (wym. ypsilon) | ypsīlon (wym. ipsilon) | ipsylon | [u] [uː], później [y] [yː] | [i] | waw | y |
Φ φ | φῖ (wym. phi), φεῖ (wym. phej) | phi (wym. fi) | phi | [pʰ] | [f] | ph, f | |
Χ χ | χῖ (wym. khi), χεῖ (wym. khej) | chi | chi | [kʰ] | [ç] przed [e̞] lub [i]; w innych wypadkach [x] |
samech | kh |
Ψ ψ | ψῖ (wym. psi), ψεῖ (wym. psej) | psi | psi | [ps] | [ps] | ps | |
Ω ω | ὦ μέγα (wym. o mega) | oměga | omega | [ɔː] | [o̞] | ajin | o, ō |
Pewne litery występowały w piśmie greckim tylko w okresach archaicznym, średniowiecznym, w niektórych dialektach lub do zapisu cyfr (digamma, stigma, heta, kaj, san, koppa, sampi). Litery stigma i kaj są interpretowane jako ligatura sigmy i tau oraz ligatura kappy i joty.
Litera jot została dodana do alfabetu greckiego w celu zapisu głoski [j] w dialekcie arwanickim języka albańskiego[4][5].
Litera jot także została zastosowana przez lingwistów w XIX w. w alfabecie greckim, celem zapisu fonemu /j/ w rekonstruowanej archaicznej grece, będącego dźwiękiem półspółgłoskowym[6][7][8][9], odpowiadającym głosce „i” następującej po samogłosce. Utrata tego fonemu w antycznej grece nastąpiła w okresie archaicznym. W lingwistyce ten grafem jest stosowany głównie w gramatyce historycznej archaicznej greki, celem wyjaśnienia pewnych zjawisk językowych oraz do rekonstrukcji różnych ważnych procesów fonetycznych i morfologicznych.
Litera szo została dodana do alfabetu greckiego w celu zapisu głoski [ʃ] w języku baktryjskim.
Litera | Nazwa | Wymowa | Odpowiednik literowy z alfabetu fenickiego |
Transliteracja |
---|---|---|---|---|
jot | [j] | jod | j | |
szo | [ʃ] | cadi | š |
Alfabet grecki używany był także do zapisu liczb. Pierwsze dziewięć liter alfabetu odpowiadało liczbom od 1 do 9, kolejne dziewięć oznaczało wielokrotności liczby 10. Analogicznie, następne dziewięć liter pozwalało na zapis wielokrotności liczby 100. Jako że alfabet grecki składał się ówcześnie z 24 liter, na potrzeby zapisywania liczb stosowano dodatkowe 4 litery: digamma ⟨Ϝ⟩, stigma ⟨Ϛ⟩, koppa ⟨Ϟ⟩ i sampi ⟨Ϡ⟩.
Ten system zapisu liczb pozostaje w użyciu w języku greckim do zapisu numerów rozdziałów w książkach czy paragrafów w kodeksach.