Nazizm
ideologia Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP) / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Narodowy socjalizm?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Nazizm (skrót od niem. Nationalsozialismus, również narodowy socjalizm, hitleryzm[uwaga 1][2], nacyzm[3]) – ideologia Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (niem. NSDAP)[4][5] założonej po I wojnie światowej. Jest to niemiecka i skrajna odmiana faszyzmu[6][7][8][9][10], zaliczana do skrajnej prawicy[11], którą cechują:
- antydemokratyzm w wersji totalitarnej i dyktatorskiej; postulat bezwzględnego posłuszeństwa rozkazom, nazywany zasadą wodzostwa[1];
- niemiecki nacjonalizm w wersji skrajnie szowinistycznej[12], znanej jako volkizm, nazywającej Niemców „rasą panów”, głoszącej nienawistny antysemityzm[13], antycyganizm, antyslawizm, rasizm[14] w wersji pseudobiologicznej[15][16], darwinizm społeczny[15] i postulującej eugenikę;
- niemiecki imperializm:
- wskrzeszenie idei Wielkich Niemiec – postulat zjednoczenia Niemiec z Austrią, niem. Anschluss[17][2][18];
- ekspansjonizm – postulat kolonizacji nowych terenów, mających zapewnić Niemcom przestrzeń życiową, niem. Lebensraum[19];
- antykomunizm;
- homofobia[uwaga 2][uwaga 3][20];
- ambiwalentny stosunek do religii – zwalczanie judaizmu i świadków Jehowy, tolerancja dla głównych odłamów chrześcijaństwa jak katolicyzm i protestantyzm, współpraca z nimi, jednak połączona z ich kontrolą, regulacją[21][22] i konkurencją przez promowanie własnych, nowych form religijności[2] jak chrześcijaństwo pozytywne oraz Niemiecki Ruch Wiary.
Ten artykuł dotyczy ideologii znanej jako nazizm. Zobacz też: narodowy socjalizm w znaczeniu starszym i szerszym. |
Nazizm wyrósł m.in. na gruncie pruskiego militaryzmu[23]; w 1920 roku partia zorganizowała bojówkę nazwaną Sturmabteilung (SA)[24]. W 1921 roku szefem partii NSDAP został Adolf Hitler, który wyłożył ideologię nazistowską w książce Moja walka (niem. Mein Kampf) wydanej po raz pierwszy latach 1925–1927[25]. Pod jego przywództwem NSDAP:
- upowszechniło pozdrowienie hitlerowskie – salut rzymski połączony z zawołaniami[26];
- utworzyło paramilitarną młodzieżówkę nazwaną potem Hitlerjugend[27] i oddziały Schutzstaffel (SS)[28];
- przeprowadziło pucz monachijski – nieudany zamach stanu w Republice Weimarskiej, skutkujący delegalizacją partii nazistowskiej;
- zaczęło odczłowieczać wrogów, nazywając ich podludźmi, niem. Untermensch[29][30][31];
- inspirowało ruchy narodowosocjalistyczne i faszystowskie w innych krajach Europy i Ameryce Północnej, m.in. w Danii (DNSAP), Holandii (NSB), Belgii (reksizm), Polsce (RRU, NSPR, PPNS), Bułgarii (NRS), Węgrzech (Strzałokrzyżowcy) i USA (AV);
- w 1933 roku przejęło władzę w Niemczech[1], tworząc III Rzeszę i czyniąc z nazizmu ideologię państwową.
Skutki rządów nazistowskich to:
- aparat terroru jak obozy koncentracyjne i tajna policja Geheime Staatspolizei (Gestapo);
- rozwój eugeniki niemieckiej, m.in. wprowadzenie ustaw norymberskich;
- nasilenie prześladowań za stosunki jednopłciowe[20];
- sojusz z faszystowskimi Włochami (pakt stalowy) i Japonią (pakt antykominternowski); późniejszy pakt trzech między tymi państwami był formalizacją bloku państw Osi;
- poparcie frankistów w hiszpańskiej wojnie domowej (1936–1939)[32];
- aneksja Austrii w 1938 roku; powiększone państwo nazwano Rzeszą Wielkoniemiecką, niem. Großdeutsches Reich[33];
- wybuch II wojny światowej w 1939 roku – napaść na Polskę, a potem też inne państwa;
- masowe morderstwa eksterminujące „życie niegodne życia”:
- akcja T4 na osobach chorych i niepełnosprawnych;
- ludobójstwa – holokaust i porajmos. Jednym z narzędzi masowych mordów były utworzone na okupowanych terenach obozy zagłady mające „ostatecznie rozwiązać kwestię żydowską”.
Po niecałych sześciu latach, w 1945 roku, wojna ta doprowadziła do upadku III Rzeszy i denazyfikacji Europy. W 1945 roku w Niemczech i Austrii zakazano szerzenia propagandy nazistowskiej, np. używania nazistowskich symboli takich jak swastyka, runy SS, czaszka Totenkopf czy pozdrowienie hitlerowskie w celach innych niż artystyczne i naukowe[34]. Podobne zakazy wprowadzono także w innych państwach, w tym w Polsce[35]. Mimo to w XXI wieku dalej działają ruchy neonazistowskie, zwykle używające zmienionej symboliki, choć nie zawsze (ANP i NSM). Część nazistowskich założeń, postulatów i symboli przejęły inne ruchy nacjonalistyczne takie jak Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (niem. NPD), Złoty Świt (gr. XA) w Grecji[36] i Partia Narodowo-Bolszewicka (ros. NBP) w Rosji.
Ideologami nazizmu oprócz Adolfa Hitlera byli m.in. Alfred Rosenberg (Mit dwudziestego wieku, niem. Der Mythos des 20. Jahrhunderts) oraz Joseph Goebbels. Nazizm nie był ruchem jednolitym – jego charakterystyczne elementy pojawiały się stopniowo, np. symbolika, część retoryki i homofobia przyszły pod kierownictwem Hitlera. Do tego działacze nazistowscy różnili się poglądami, np. na gospodarkę i religię, co opisano dalej.