Województwo małopolskie
województwo w Polsce / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Województwo małopolskie?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12 miejsce w kraju). Województwo ma około 3,4 mln mieszkańców (stan na 31 grudnia 2019)[2], zajmując pod tym względem 4. miejsce w Polsce. Gęstość zaludnienia jest drugą najwyższą w kraju po woj. śląskim (małopolskie – 226 osoby/km², śląskie – 355 osoby/km², średnia krajowa – 121 osoby/km²)[1][3]. W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Siedzibą wojewody i sejmiku jest Kraków.
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kod ISO 3166-2 |
PL-MA | ||||||||||||
TERYT |
12 | ||||||||||||
Siedziba wojewody i sejmiku | |||||||||||||
Wojewoda | |||||||||||||
Marszałek | |||||||||||||
Powierzchnia |
15 182,87 km² | ||||||||||||
Populacja (1 stycznia 2022) • liczba ludności |
| ||||||||||||
• gęstość |
226 os./km² | ||||||||||||
Urbanizacja |
49,4 | ||||||||||||
Tablice rejestracyjne |
K, J | ||||||||||||
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. Basztowa 2231-156 Kraków | |||||||||||||
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Racławicka 56Kraków | |||||||||||||
Podział administracyjny | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Strona Urzędu Wojewódzkiego | |||||||||||||
Strona Urzędu Marszałkowskiego |
Województwo małopolskie zostało utworzone w 1999 roku, obejmując mniejszy fragment Małopolski historycznej i geograficznej oraz fragment Spisza i Orawy. Stworzono je z województw poprzedniego podziału administracyjnego, mianowicie z:
- krakowskiego – w całości,
- nowosądeckiego – w całości,
- tarnowskiego[uwaga 1] – oprócz gmin powiatu dębickiego i gmin Radomyśl Wlk. i Wadowice Grn. z powiatu mieleckiego,
- bielskiego – tylko gminy powiatów suskiego, wadowickiego i oświęcimskiego,
- katowickiego – tylko gminy powiatów olkuskiego[uwaga 2] i chrzanowskiego oraz gmina Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego,
- kieleckiego – tylko gminy powiatu miechowskiego oraz gminy Pałecznica i Koszyce z powiatu proszowickiego,
- krośnieńskiego – tylko gminy Biecz i Lipinki w powiecie gorlickim.
Województwo małopolskie jako jedyne ma prawo do posiadania w swoim herbie godła Polski, czyli białego orła w koronie, z głową zwróconą w prawą stronę, na czerwonym tle. Pozostaje więc tradycyjnie jego depozytariuszem[4].
Powierzchnia województwa wynosi 15 182,79 km², co stanowi 4,9% obszaru Polski (1 stycznia 2014)[5].
Położenie administracyjne
Województwo jest położone w południowej Polsce i graniczy ze[6]:
- Słowacją (z krajami preszowskim i żylińskim) na długości 301,6 km na południu
oraz z województwami:
- podkarpackim na długości 177,9 km na wschodzie
- śląskim na długości 273,4 km na zachodzie
- świętokrzyskim na długości 178,4 km na północy
Położenie fizycznogeograficzne
Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej.
Położenie historyczne
Teren województwa obejmuje zachodnią część krainy historycznej i geograficznej zwanej Małopolską oraz fragmenty dwóch mniejszych krain historycznych – Spisza i Orawy.
Topografia
W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 151 km, to jest 1°21′43″. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 167 km, co w mierze kątowej daje 2°23′30″.
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:
- północny: 50°31′13″ szer. geogr. N – działka ewidencyjna nr 382/3 (powiat miechowski),
- południowy: 49°09′30″N – grań Wołowego Grzbietu pomiędzy słupkami granicznymi nr 210/4 a nr 210/5 (powiat tatrzański),
- zachodni: 19°04′59″ dług. geogr. E – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 982/1 (powiat oświęcimski),
- wschodni: 21°25′18″E – wsch. narożnik działki ewidencyjnej nr 17 (powiat gorlicki).
Ukształtowanie powierzchni ma charakter zdecydowanie górski i wyżynny.
Najwyższym punktem jest północny wierzchołek Rysów – 2499 m n.p.m.
Klimat
Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje duża amplituda temperatur wynikająca z dużego zróżnicowania wysokości. Maksymalna zanotowana temperatura wynosi +37 °C, a minimalna −38 °C.
Pokrywa śnieżna w Tatrach często utrzymuje się od listopada do połowy maja, ale jego opady są możliwe o każdej porze roku. W innych górskich rejonach śnieg pokrywa stoki do marca, a na sztucznie ośnieżanych stokach narciarskich można czasami szusować nawet na początku kwietnia.
Małopolski klimat ma swoje anomalie. Najbardziej znany jest halny – gwałtowny, ciepły wiatr, który w kilka dni może stopić nawet kilkadziesiąt centymetrów śniegu. Z kolei orawiak jest wiatrem zimnym, wiejącym od Babiej Góry, który temperaturę na Podhalu może obniżyć nawet o kilka stopni.
Stosunki wodne
Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa, natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju.
- Osobny artykuł: Miasta w województwie małopolskim.
W województwie małopolskim są 64 miasta, w tym 3 miasta na prawach powiatu.
- Alwernia
- Andrychów
- Biecz
- Bobowa
- Bochnia
- Brzesko
- Brzeszcze
- Bukowno
- Chełmek
- Chrzanów
- Ciężkowice
- Czarny Dunajec
- Czchów
- Dąbrowa Tarnowska
- Dobczyce
- Gorlice
- Grybów
- Jordanów
- Kalwaria Zebrzydowska
- Kęty
- Koszyce
- Kraków
- Krynica-Zdrój
- Krzeszowice
- Książ Wielki
- Libiąż
- Limanowa
- Maków Podhalański
- Miechów
- Mszana Dolna
- Muszyna
- Myślenice
- Niepołomice
- Nowe Brzesko
- Nowy Sącz
- Nowy Targ
- Nowy Wiśnicz
- Olkusz
- Oświęcim
- Piwniczna-Zdrój
- Proszowice
- Rabka-Zdrój
- Radłów
- Ryglice
- Skała
- Skawina
- Słomniki
- Stary Sącz
- Sucha Beskidzka
- Sułkowice
- Szczawnica
- Szczucin
- Świątniki Górne
- Tarnów
- Trzebinia
- Tuchów
- Wadowice
- Wieliczka
- Wojnicz
- Wolbrom
- Zakliczyn
- Zakopane
- Zator
- Żabno
- Zobacz też: Miasta w Polsce (statystyki).
Liczba ludności w podziale na płeć i miasto-wieś
Dane z 30 czerwca 2014 r.[7]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 3 364 176 | 100 | 1 731 947 | 51 | 1 632 229 | 49 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 222 | 114 | 108 |
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):
Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
osób | % | osób | % | osób | % | |
Ogółem | 3 364 176 | 100 | 1 731 947 | 51,48 | 1 632 229 | 48,52 |
Miasto | 1 636 781 | 48,65 | 862 591 | 25,64 | 774 190 | 23,01 |
Wieś | 1 727 395 | 51,35 | 869 356 | 25,84 | 858 039 | 25,51 |
▶Wieś vs ▶miasto
Ogółem (▶k, ▶m)
Miasto (▶k, ▶m)
Wieś (▶k, ▶m)
Liczba ludności na przestrzeni lat
Dane od momentu wprowadzenia reformy administracyjnej z 1999 roku
- 1999 - 3 217 865
- 2000 - 3 229 139
- 2001 - 3 236 268
- 2002 - 3 237 217
- 2003 - 3 252 949
- 2004 - 3 260 201
- 2005 - 3 266 187
- 2006 - 3 271 206
- 2007 - 3 279 036
- 2008 - 3 287 136
- 2009 - 3 298 270
- 2010 - 3 310 094
- 2011 - 3 346 796
- 2012 - 3 354 077
- 2013 - 3 360 581
- 2014 - 3 368 336
- 2015 - 3 372 618
- 2016 - 3 382 260
- 2017 - 3 391 380
- 2018 - 3 400 577
- 2019 - 3 410 901
- 2020 - 3 410 441
- 2021 - 3 407 727 [8]
Wykres zmian liczby ludności
Piramida wieku mieszkańców W. małopolskiego
Dane z 2014 roku [9].
Mniejszości narodowe i grupy etniczne
Województwo małopolskie zamieszkują Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i Ormianie, będący przedstawicielami czterech mniejszości narodowych.
Według spisu powszechnego z 2002 r., wśród obywateli polskich zamieszkujących województwo byli:
Powyższe dane statystyczne, zebrane na podstawie spisu powszechnego, oparte są o subiektywne czynniki takie jak samookreślenie, poczucie przynależności do danej grupy mniejszościowej, a niekoniecznie zależne od takich kategorii jak np. przynależność językowa czy religijna.
Województwo małopolskie zamieszkują również przedstawiciele dwóch grup etnicznych – Łemków i Romów.
Oficjalne statystyki podają, że w województwie małopolskim zamieszkuje 1678 Romów (Cyganów). Pierwsza wzmianka historyczna, którą można odnieść do Cyganów w Polsce pochodzi z 1401 r. i dotyczy mieszczanina Cigana zamieszkującego Podgórze koło Krakowa. Romowie w tym czasie przywędrowali do Polski z południa, od strony Węgier, dokąd dotarli z Bałkanów. Ich praojczyzną są Indie, skąd wyemigrowali ok. X w.
Romowie w Polsce dzielą się, w zależności od stosunku do tradycji koczowniczych, na grupę osiadłą w Karpatach i grupy wędrowne. Karpaccy Romowie (nazwa nadana przez uczonych) nazwani zostali przez innych Górskim Cyganami – Bergitka Roma, Bergare, Bergary. Z czasem sami tę nazwę przyjęli jako własną. Wśród wędrownych (od 1964 r. zaczęto ich osiedlać naciskami administracyjnymi) najliczniejszą grupę stanowią Polska Roma, przybyli do Polski z Zachodu Europy w XVI w. W początku II poł. XIX w. z terenów obecnej Rumunii przybyły grupy Kełderaszy (Kelderari, Kalderari – Kotlarze) oraz Lowarów (Koniarzy).
- Osobny artykuł: Religia w województwie małopolskim.
Na terenie województwa znajdują się rzymskokatolicka archidiecezja krakowska oraz diecezja bielsko-żywiecka (część), diecezja kielecka (część), diecezja tarnowska (część), diecezja sosnowiecka (metropolia częstochowska, część), diecezja rzeszowska (metropolia przemyska, część), a także greckokatolicka archieparchia przemysko-warszawska.
Działają również Kościoły starokatolickie: Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów (diecezja śląsko-łódzka) i Kościół Katolicki Mariawitów.
W Krakowie znajduje się siedziba prawosławnego dekanatu diecezji łódzko-poznańskiej, a w Gorlicach siedziba diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Protestantyzm reprezentuje: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Boży, Kościół Boży w Chrystusie, Kościół Ewangeliczny „Misja Łaski”, Kościół Zielonoświątkowy w RP, Kościół Wolnych Chrześcijan, Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa, Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP, Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa i Kościół Remonstrantów Polskich.
Działają również Świadkowie Jehowy, Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich.
Działalność prowadzi Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie i Beit Kraków oraz Liga Muzułmańska, Szkoła Zen Kwan Um w Polsce, Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena, Wspólnota Buddyjska Triratna, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.
Samorząd wojewódzki
Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Małopolskiego składający się z 39 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Kraków. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.
Podział klubów w Sejmiku Województwa Małopolskiego (czerwiec 2019):
Klub | Liczba radnych |
---|---|
Prawo i Sprawiedliwość | 24/39 |
Platforma Obywatelska | 11/39 |
Polskie Stronnictwo Ludowe | 4/39 |
Marszałkowie
- od 1998 do 2002 Marek Nawara
- od 2002 do 2006 Janusz Sepioł
- od 2006 do 2010 Marek Nawara
- od 2010 do 2015 Marek Sowa
- od 2015 do 2018 Jacek Krupa
- od 2018 Witold Kozłowski
Administracja rządowa
Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Małopolski wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Kraków[10], w którym znajduje się Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie przy ulicy Basztowej 22. W ramach urzędu działają także delegatury w Tarnowie i w Nowym Sączu.
Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem obszar działania[11]:
- delegatura w Nowym Sączu powiaty: gorlickiego, limanowskiego, i nowosądeckiego oraz miasto Nowy Sącz;
- delegatura w Tarnowie powiaty: bocheńskiego, brzeskiego, dąbrowskiego, i tarnowskiego oraz miasto Tarnów.
Wojewodowie Małopolscy
- Ryszard Masłowski od 1999 do 2001
- Jerzy Adamik od 2001 do 2005
- Witold Kochan od 2005 do 2006
- Maciej Klima od 2006 do 2007
- Jerzy Miller od 2007 do 2009
- Stanisław Kracik od 2009 do 2011
- Jerzy Miller od 2011 do 2015
- Józef Pilch od 2015 do 2017
- Piotr Ćwik od 2017 do 2020
- Łukasz Kmita od 2020 do 2023
- Krzysztof Klęczar od 2023[12]
Wicewojewoda
- Andrzej Harężlak od 2001 do 2003
- Ryszard Półtorak od 2001 do 2006
- Stanisław Sorys od 2007 do 2010
- Andrzej Harężlak od 2011 do 2014
- Wojciech Szczepanik w 2015
- Józef Gawron od 2015 do 2018
- Piotr Ćwik od 2015 do 2017
- Zbigniew Starzec od 2018 do 2020
- Józef Leśniak od 2019 do 2022
- Ryszard Pagacz od 2020[13] do 2023
- Mateusz Małodziński od 2022[14] do 2023
- Elżbieta Achinger od 2024[15]
- Ryszard Śmiałek od 2024
Polityka
Mieszkańcy województwa wybierają łącznie 41 posłów na Sejm w czterech okręgach wyborczych: nr 12, 13, 14 i 15, 8 senatorów w jednomandatowych okręgach wyborczych: 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 i 37 oraz 7 eurodeputowanych z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego także województwo świętokrzyskie.
Współpraca samorządowa
Na terenie województwa funkcjonują trzy euroregiony:
- Euroregion Tatry – na południu
- Euroregion Beskidy – na południowym zachodzie
- Euroregion Karpacki – na wschodzie
Ochrona środowiska
Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Pośrednim dowodem takiego stanu rzeczy jest liczba znajdujących się na terenie Małopolski obszarów chronionych:
- 6 parków narodowych
- Babiogórski Park Narodowy
- Gorczański Park Narodowy
- Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim)
- Ojcowski Park Narodowy
- Pieniński Park Narodowy
- Tatrzański Park Narodowy
- 11 parków krajobrazowych – Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy, Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, Dłubniański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, Popradzki Park Krajobrazowy, Rudniański Park Krajobrazowy, Tenczyński Park Krajobrazowy, Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy,
- 85 rezerwatów przyrody
- 2189 pomników przyrody
Lasy
W woj. małopolskim lasy obejmują powierzchnię 434,3 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni. 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych (31 grudnia 2012)[16].
Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza, wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie.
Najbardziej charakterystyczne dla Małopolski drzewostany to lasy bukowe porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W niej polował niegdyś Władysław Jagiełło, a później królowa Bona. Do dzisiaj w Puszczy Niepołomickiej żyje stado żubrów[17].
W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: orła przedniego, świstaka, kozicy. W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki, a także borówki i inne leśne owoce.
Pustynia
W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona jest na zachód od Olkusza i rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 °C, to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Z tego powodu powiodły się podjęte w latach 50. i 60. XX w. próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć – jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 km² skurczył się do ok. 30 km².