Grezia antica
From Wikipedia, the free encyclopedia
La Grezia antica ha influenzà a moda decisiva il svilup da la civilisaziun europeica. Si’istorgia cumpiglia (senza la cultura minoica sin l’insla Creta) ca. il temp da 1600 a.C. fin 27 a.C., cur che la Grezia è vegnida integrada en l’Imperi roman. Ord vista culturala ha l’istorgia da la Grezia antica cuntinuà fin en l’antica tardiva.
Sco emprim è sa sviluppada sin l’insla Creta la cultura minoica. Quella è caracterisada d’influenzas orientalas ed ha enconuschì ses temp da fluriziun a l’entschatta dal segund millenni a.C. La cultura micenica (fin ca. 1050 a.C.) è alura stada l’emprima cultura auta da la terra franca europeica. A la fin da quella suondan ils uschenumnads ‹tschientaners stgirs› (en il vast senn ca. 1200 fin ca. 750 a.C.; oz per ordinari datà en il temp da ca. 1050 fin ca. 800 a.C.). Alura cumenza il temp arcaic che dura da ca. 800 fin 500 a.C. Da quel temp è s’etablida la polis sco furma statala ed èn vegnidas fundadas bleras colonias grecas en la regiun da la Mar Mediterrana ed a la Mar Naira.
La perioda classica che suonda (ca. 500–336 a.C.), ha furmà in temp da gronda fluriziun culturala, il qual è daventà in dals fundaments da l’Occident. Da quel temp èn er sa sviluppads terms politics centrals, per exempel en connex cun il svilup da la democrazia attica. Tar las prestaziuns da la cultura greca antica tutgan, per enumerar be intgins exempels:
- monuments architectonics sco l’Acropolis ad Athen,
- impurtantas sculpturas
- ovras centralas da l’art poetic (sco l’Ilias u l’Odissea)
- ils filosofs da l’antica ed impurtantas ovras istoricas
- enconuschientschas decisivas sin il champ da la matematica e fisica
- emprimas furmas da concurrenza sportiva paschaivla sco ils gieus olimpics.
Cun Alexander il Grond ha cumenzà l’ultima epoca da l’istorgia greca independenta, il hellenissem (ca. 336–27 a.C.). Quest temp è stà segnà da la fundaziun da numerusas poleis e da la derasaziun da la lingua e cultura greca fin en l’India dal Vest; la civilisaziun e religiun orientala ed occidentala èn sa maschadadas fermamain ed igl èn s’etablids reginavels sut domini da retgs macedons. Dapi 200 a.C. è alura, en in process ch’ha durà bundant 150 onns, la part orientala da la regiun da la Mar Mediterrana vegnida sut domini roman ed è la finala daventada ina part da l’Imperi roman.