Renaschientscha
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il term renaschientscha (resp. la furma franzosa renaissance) denominescha l’epoca da l’istorgia culturala e da l’istorgia d’art situada al cumenzament dal temp modern (15avel e 16avel tschientaner). Il num – ch’è s’etablì en emprima lingia en il 19avel tschientaner – cunfinescha l’epoca dal temp medieval precedent e fa allusiun a l’idea che la cultura europeica saja puspè s’orientada pli ferm a l’antica greca e romana. Sco tratg caracteristic tschenta la renaschientscha il singul individi en il center da tut esser.
Bain aveva gia il temp medieval guardà enavos sin l’antica. Ma en ils dus tschientaners che suondan è vegnida recepida ina paletta bler pli vasta da texts antics; plinavant ha l’umanissem studegià en quests texts aspects ch’eran vegnids negligids, sco per exempel dumondas davart la furma dal stadi. En consequenza da quest resvegl spiertal è la renaschientscha er marcada d’ina vaira unda d’invenziuns e scuvertas.
La vieuta dal temp medieval al temp modern n’è betg succedida a moda abrupta, mabain successivamain en il decurs dal 13avel e 14avel tschientaner. Sco temp da fluriziun da la renaschientscha valan il 15avel e 16avel tschientaner (talian: Quattrocento e Cinquecento). Il baroc (en l’istorgia d’art) respectivamain l’absolutissem (sco epoca istorica) marcheschan la fin da la renaschientscha vers l’entschatta dal 17avel tschientaner. En l’Europa dal Nord è la renaschientscha sa fatga valair pli tard ed è er vegnida substituida pli tard tras il baroc. En las parts protestantas (en spezial en l’Europa dal Nord) è la denominaziun d’epoca ‹renaschientscha› main preschenta damai che la refurmaziun è sa fatga valair sco moviment central.
Tar ils pli enconuschents artists da la renaschientscha tutgan ils Talians Leonardo da Vinci, Tizian e Donatello sco er il Tudestg Albrecht Dürer. L’epoca en ses pli vast senn è dentant er marcada d’impurtants scripturs sco Dante Alighieri e William Shakespeare. Il filosof Niccolò Machiavelli vala sco represchentant d’ina politica da pussanza, Erasmus da Rotterdam perencunter stat per morala e reflexiun da sasez. En la musica è l’epoca colliada cun in augment en la polifonia e cun novas armonias sco tar Orlando di Lasso.