بوليويا
From Wikipedia, the free encyclopedia
'بوليويا (Bolivia؛ i/bəˈlɪviə/) جنھن جو سرڪاري نالو پليوري نيشنل اسٽيٽ آف بوليويا (انگريزي: Plurinational State of Bolivia) آھي.[5][6] ھڪ زمين سان گھيريل ملڪ آھي جيڪو ڏکڻ آمريڪا جي وچ اولھ ۾ واقع آهي.ملڪ جي ايراضي 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) آھي ۽ آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين) آهي. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گواراني، آئيمارا ۽ ڪيچوا آهن. ان جي گاديءَ جو هنڌ سڪري (انگريزي: Sucre) پر اصل ۾ حڪومت جو صدر مقام لا پاز شھر ۾ آھي.
پلوري نئشنل اسٽيٽ آف بوليويا Estado Plurinacional de Bolivia ([[اسپينش ، هسپانوي يا اسپيني ٻولي
Spanish language|اسپينش ، هسپانوي يا اسپيني ٻولي Spanish]])Tetã Hetãvoregua Mborivia (Guaraní) Puliwya Mamallaqta (ٻولي؟) Wuliwya Suyu (ٻولي؟) | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
ترانو: Himno Nacional de Bolivia (اسپينش ، هسپانوي يا اسپيني ٻولي
Spanish) | |||||
مڪانيت بوليويا (تيز سائو) نقشو ڏکڻ آمريڪا (خاڪي) | |||||
گادي جو هنڌ | سڪري (آئيني ) لا پاز (حقيقت ۾) [1] | ||||
سڀ کان وڏو شهر | سانتاڪروز ڊي لا سائيرا 17°48′S 63°10′W | ||||
سرڪاري ٻوليون | اسپينش ٻولي and
مقامي 36 ٻوليون
| ||||
نسلي گروھ (2018[2]) |
| ||||
مقامي آبادي | بوليوين يا بوليويائي | ||||
حڪومت | وحداني رياست صدارتي نظام آئيني ريپبلڪ | ||||
• صدر |
ايوو موراليس | ||||
• نائب صدر |
ايلويرو گريشيا | ||||
مقننه | پليوري نيشنل ليجسليٽو اسيمبلي | ||||
سينيٽ | |||||
چيمبر آف ڊيپوٽيز | |||||
آزادي جو اعلان اسپين کان | |||||
• اعلان |
آگسٽ 6, 1825 | ||||
• تسليم ڪيو ويو |
جولاءِ 21, 1847 | ||||
• گڏيل قومن جي اداري پاران تسليم ڪيو ويو |
نومبر 14, 1945 | ||||
• موجوده آئين |
فبروري 7, 2009 | ||||
پکيڙ | |||||
• جملي |
1٬098٬581 km2 (424٬164 sq mi) (27th) | ||||
• پاڻي (%) |
1.29 | ||||
آبادي | |||||
• 2018 اندازو |
11,248,864[3] (83rd) | ||||
• گھاٽائي |
10.2 /km2 (26.4 /sq mi) (224th) | ||||
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل |
$89.352 ارب ڊالر [3] (92nd) | ||||
• في سيڪڙو |
$7,943[3] (125th) | ||||
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل |
$41.833 ارب ڊالر [4] (95th) |
بوليويا جي خود مختيار رياست هڪ آئيني طور متحد رياست آهي جيڪا نو شعبن ۾ ورهايل آهي. ان جي جاگرافي ۾ فرق اچي ٿو جيئن اونچائي ۾ ڦيرڦار ٿيندي رهي ٿي، اينڊس جي الهندي برفاني چوٽيءَ کان وٺي اڀرندي هيٺاهين علائقن تائين، جيڪو ایمانوں Amazon دریاھہ جی بيسن ۾ واقع آهي. ملڪ جو ٽيون حصو اینڈیز جبل (Andes) جي حد اندر آهي. ملڪ جي ايراضي 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) آھي ۽ آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين)، گهڻ نسلي آهي، جنهن ۾ آمرينڊي، ميسٽيوز، يورپي، ايشيائي، آفريڪي ۽ ڪجهه ٻيا مرکب شامل آهن. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گاراني، ايمارا ۽ ڪيچوا آهن. 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) جي ايراضيءَ سان، بوليويا ڏکڻ آمريڪا ۾ برازيل، ارجنٽائن، پيرو ۽ ڪولمبيا کان پوءِ پنجون نمبر وڏو ملڪ آهي، ۽ پيراگوئي سان گڏ، آمريڪا جي ٻن زميني بند ملڪن مان هڪ آهي. . اهو دنيا جو 27 نمبر وڏو ملڪ آهي، ڏاکڻي اڌ گول ۾ سڀ کان وڏو لينڊ لاڪڊ ملڪ، ۽ قزاقستان، منگوليا، چاڊ، نائجر، مالي ۽ ايٿوپيا کان پوءِ زمين تي ستين نمبر تي لينڊ لاکڊ ملڪ آهي. ملڪ جي آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين)، گهڻ نسلي آهي، جنهن ۾ آمرينڊي، ميسٽيوز، يورپي، ايشيائي، آفريڪي ۽ ڪجهه ٻيا مرکب شامل آهن. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گاراني، ايمارا ۽ ڪيچوا آهن. هسپانوي نوآبادي کان اڳ، بوليويا جو اينڊين علائقو عظيم انڪان سلطنت جو حصو هو، جڏهن ته اتر ۽ اوڀر هيٺيون زمينون آزاد قبيلن سان آباد هيون. اسپيني فتح ڪندڙ، Cusco، پيرو، ۽ Asunción، Paraguay کان اچي، 16 صدي عيسويء ۾ زبردستي علائقي تي قبضو ڪيو. بعد ۾ اسپيني نوآبادياتي دور ۾، بوليويا جو انتظام چارڪاس جي حقيقي آڊيوسيا طرفان ڪيو ويو. اسپين پنهنجي سلطنت ٺاهي، وڏي حصي ۾، چانديء تي، جيڪو بوليويا جي کاڻ مان ڪڍيو ويو هو. 1809ع ۾ آزاديءَ لاءِ پهرئين سڏ کان پوءِ، 16 سالن جي ويڙهه جمهوريت جي قيام کان اڳ ٿيندي، جنهن جو نالو سائمن بوليور رکيو ويو. 19 هين ۽ 20 صدي جي شروعات ۾، بوليويا ڪيترن ئي پردي وارن علائقن جو ڪنٽرول پاڙيسري ملڪن ڏانهن وڃائي ڇڏيو، جيئن ته برازيل جي ايڪي واري علائقي جي دعويٰ، ۽ پئسفڪ جي جنگ (1879)، جنهن ۾ چلي ملڪ جي پئسفڪ ساحلي علائقي تي قبضو ڪيو. . بوليويا فوجي ۽ سول حڪومتن جي جانشين جو تجربو ڪيو جيستائين هوگو بينزر 1971 ۾ سي آءِ اي جي مدد سان بغاوت جي اڳواڻي ڪئي، جوآن جوس ٽورس جي سوشلسٽ حڪومت کي فوجي آمريت سان تبديل ڪيو. بينزر جي حڪومت کاٻي ڌر ۽ سوشلسٽ اپوزيشن پارٽين ۽ اختلافن جي ٻين سمجھيل شڪلن تي سخت ڪاروائي ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ بيشمار بوليوين شهرين کي تشدد ۽ قتل ڪيو ويو. بينزر کي 1978 ۾ برطرف ڪيو ويو ۽، ويهن سالن کان پوء، بوليويا جي جمهوري طور تي چونڊيل صدر جي حيثيت ۾ واپس آيو (1997-2001). Evo Morales جي 2006-2019 صدارت هيٺ، ملڪ اهم معاشي ترقي ۽ سياسي استحڪام ڏٺو.
ھي ملڪ گڏيل قومن جي اداري جو چارٽرڊ ميمبر آهي. ان کان علاوه بين الاقوامي مالياتي فنڊ، غيرجانبدار تحريڪ، آمريڪي رياستن جي تنظيم، اميزون ڪوآپريشن ٽريٽي جو پڻ رڪن ملڪ آهي.[7]