Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya tarihi
Libya tarihi (1969-2011) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Muammer Kaddafi, bir grup genç Libya Ordusu subayına kansız bir darbeyle Kral I. İdris'e karşı liderlik ettikten sonra 1 Eylül 1969'da Libya'nın fiili lideri oldu. Kralın ülkeden kaçmasının ardından Kaddafi başkanlığındaki Devrimci Komuta Konseyi (DKK), monarşiyi ve eski anayasayı kaldırarak "hürriyet, sosyalizm ve birlik" mottosuyla Libya Arap Cumhuriyeti'ni kurdu.[1] İktidara geldikten sonra DKK hükûmeti; herkes için eğitim, sağlık ve barınma sağlama sürecini başlattı. Ülkede halk eğitimi her iki cinsiyet için de parasız ve ilköğretim zorunlu hale geldi. Tıbbi bakım, halka ücretsiz olarak sunuldu; ancak herkese barınma sağlamak, DKK hükûmetinin tamamlayamadığı bir görevdi.[2] Kaddafi döneminde, ülkede kişi başına düşen gelir 11.000 ABD dolarını aşarak Afrika'daki en yüksek beşinci ülke oldu.[3] Refah artışına tartışmalı bir dış politika eşlik etti ve iç siyasi baskı arttı.[1][4]
1980'lerde ve 1990'larda Kaddafi, Doğu Bloku ve Fidel Castro'nun Küba'sı ile ittifak halinde olup, Nelson Mandela'nın Afrika Ulusal Kongresi, Yaser Arafat'ın Filistin Kurtuluş Örgütü, Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu ve Polisario Cephesi (Batı Sahra) gibi isyancı hareketleri açıkça destekledi. Kaddafi hükûmetinin bu ve diğer vekil güçlerin saldırılarına katıldığı ya da yardım ettiği biliniyordu ya da bundan şüpheleniliyordu. Ek olarak, Kaddafi, 1970'lerde ve 1980'lerde Afrika'daki komşu devletleri, özellikle de Çad'ı işgal etti. Tüm eylemleri, Libya'nın çoğu Batılı devletler olmak üzere birçok ülkeyle olan dış ilişkilerinin bozulması[5] ve 1986'da ABD'nin Libya'yı bombalaması ile sonuçlandı. Kaddafi, dünya çapındaki anti-emperyalist ve anti-sömürgeci hareketleri destekleme ihtiyacını öne sürerek hükûmetinin eylemlerini savundu. Özellikle Kaddafi, anti-Siyonist, pan-Arap, pan-Afrikanist ve Arap ve siyah sivil haklar hareketlerini destekledi. Kaddafi'nin genellikle düzensiz olan davranışı, bazı yabancıların onun akli dengesinin yerinde olmadığı sonucuna varmalarına neden oldu ki bu, Libya makamları ve Kaddafi'ye yakın diğer gözlemciler tarafından reddedilen bir iddiadır. Sovyetler Birliği ve müttefiklerinden kapsamlı yardım ve teknik yardım almasına rağmen, Kaddafi büyük ölçüde Batılı petrol şirketlerine karlı Libya enerji sektörlerine erişim vaadiyle teşvik yaparak Batı Avrupa'daki Amerikan yanlısı hükûmetlerle yakın bağlarını sürdürdü. 11 Eylül saldırılarının ardından Libya ile Batı arasındaki gergin ilişkiler büyük ölçüde normale döndü ve nükleer silahsızlanma karşılığında ülkeye yönelik yaptırımlar gevşetildi.
2011 yılının başlarında, daha geniş kapsamlı "Arap Baharı" bağlamında ülkede bir iç savaş patlak verdi. İsyancı Kaddafi karşıtı güçler 27 Şubat 2011'de Geçici Ulusal Konsey adında bir komite kurdu. İsyancıların kontrolündeki bölgelerde geçici bir otorite olarak hareket etmesi gerekiyordu. İsyancı güçlere ek olarak[6] hükûmet güçleri tarafından da öldürüldükten sonra,[7] NATO güçleri liderliğindeki çok uluslu bir koalisyon isyancıları desteklemek için 21 Mart 2011'de müdahale etti.[8][9][10] Uluslararası Ceza Mahkemesi, 27 Haziran 2011'de Kaddafi ve maiyeti hakkında tutuklama emri çıkardı. Kaddafi hükûmeti, Trablus'un 20 Ağustos 2011'de isyancı güçlerin eline geçmesinin ardından devrildi, ancak özellikle Kaddafi'nin memleketi Sirte'de, Kaddafi hükûmetini destekleyen güçler tarafından düzenlenen direniş cepleri iki ay daha dayandı. Kaddafi, 1 Eylül 2011'de Sirte'yi Libya'nın yeni başkenti ilan etti.[11] Sirte'de kalan son bölgelerin 20 Ekim 2011'de kontrol altına alınması ve ardından Kaddafi'nin öldürülmesi, Libya Arap Cemahiriyesi'nin sonunu işaret etti.
Libya'nın adı, Kaddafi'nin lider olduğu dönemde birkaç kez değiştirildi. 1969'dan 1977'ye kadar adı Libya Arap Cumhuriyeti idi. 1977 yılında adı Libya Sosyalist Arap Halk Cemahiriyesi olarak değiştirildi.[12] Cemahiriye, genellikle "kitlelerin durumu" olarak çevrilen[12] ve ortaya atılan bir terimdi. 1986'da Amerika Birleşik Devletleri'nin Libya'yı bombalamasının ardından ülkenin adı 1986'da Libya Büyük Sosyalist Arap Halk Cemahiriyesi olarak değiştirildi.