Атом
From Wikipedia, the free encyclopedia
Атом (бурун-грек ἄτομος «чардынмас[1], кестинмес[2]») — бүдүмелдиң дыка бичии хемчээлдиг болгаш деңзилиг кезээ, химиктиг элементиниң химиктиг шынарларының эдилекчизи болуп чоруур эң хензиг кезээ[1][3].
Атомнар ядро болгаш электроннардан тургустунар. Атомнуң ядрозу протоннар болгаш нейтроннардан тургустунган. Ядрода нейтроннарның саны аңгы-аңгы боор: тиктен он-он чедир. Бир эвес электроннарның саны ядрода протоннар саны-биле деңнежи бээр болза, атом ниитизи-биле нейтралдыг болур. Ындыг экс боор болза, кадар азы казыыр октаглыг (зарядтыг) болур, ынчан ону ион деп адаар[1][3][4].
Ядрозу атомнуң деңзизиниң 99,9 ажыг хуузун тургузуп турар болгаш күштүг удур-дедир харылзаа-биле туттунган кадар октаглыг протоннардан болгаш октаг чок нейтроннардан тургустунган болур. Атомнарны ядрозунда протоннарның болгаш нейтроннарның саны-биле бөлүктеп турар: протоннарның Z саны Менделеевтиң химиктиг элементилерниң периодтуг системазында дугаарынга дүгжүп турар боор болгаш бир-ле химиктиг дүдүмелге хамаарылгазын көргүзүп турар боор, а нейтроннарның N саны ол-ла элементиниң тодаргай изотовунга хамаарылгазын көргүзер.