Бөйөк күлдәр
From Wikipedia, the free encyclopedia
Бөйөк күлдәр — Төньяҡ Америкалағы, АҠШ һәм Канада биләмәһендәге сөсө һыулы күлдәр системаһы. Йылға һәм ҡултыҡтар менән ҡушылған эре һәм ваҡ һыу ятҡылыҡтарын берләштерә. Майҙаны яҡынса 245,2 мең км², һыу күләме 22,7 мең км³. Бөйөк күлдәр тип биш күлде атайҙар: Үрге, Гурон, Мичиган, Эри һәм Онтарио. Улар менән бер нисә урта күл тоташҡан. Улар араһында иң мөһимдәре: Сент-Мэрис, Сент-Клэр, Нипигон. Күлдәр Атлантик океан бассейнына ҡарай.
Изге Лаврентий йылғаһы буйлап аҡҡан һыу күлдәрҙең нигеҙ соҡорон формалауға тектоник процесстар ҙур йоғонто яһаған.
Боҙлоҡ массаһы Ер ҡабығына бата, ә һуңынан, боҙлоҡ ирегәс, кире процесс башланған — һыу массаһы барлыҡҡа килгән. Бөйөк күлдәрҙең төньяҡ яр буйында һыу көньяҡҡа ҡарағанда тиҙерәк күтәрелә, был «ауҙарыу» процесы көньяҡты һыу аҫтында ҡалдыра.
Бында суднолар йөрөшө һәм балыҡсылыҡ үҫешкән. 3000 км оҙонлоғонда суднолар йөрөү өсөн каналдар яһалған. Бөйөк күлдәр Гудзон йылғаһы һәм Миссисипи йылғаһы бассейны менән каналдар менән тоташҡан.
Төп порттары: Чикаго, Милуоки, Детройт, Кливленд, Буффало, Торонто.