Процессор
From Wikipedia, the free encyclopedia
Үҙәк проце́ссор (ЦП; шулай уҡ үҙәк эшкәртеү ҡоролмаһы (центра́льное проце́ссорное устро́йство) — ЦПУ; ингл. central processing unit, CPU, йыш ҡына процессор) — — машина инструкцияларын (программа кодын) үтәүсе электрон берәмек йәки интеграцияланған схема, компьютер техникаһының төп өлөшө йәки программалы логика контролеры. Ҡайһы берҙә микропроцессор йәки процессор тип кенә телгә алына.
Тәүҙә үҙәк эшкәртеү ҡоролмаһы терминында ҡатмарлы компьютер программаларын үтәү өсөн тәғәйенләнгән логик машиналарҙың махсуслаштырылған класы тасуирлана. Был маҡсаттың ул ваҡытта булған компьютер процессорҙары функцияларына ярайһы уҡ теүәл тап килеүе арҡаһында ул тәбиғи рәүештә компьютерҙарға тапшырыла. Терминды ҡулланыу башлана һәм уны компьютер системаларына ҡарата ҡыҫҡартыу 1960-се йылдарҙа һалына. Шул ваҡыттан алып процессорҙарҙы проектлау, архитектуралау һәм тормошҡа ашырыу күп тапҡырҙар үҙгәрә, әммә уларҙың төп функциялары элекке кеүек булып ҡала.
ЦПУ-ның төп тасуирламаһы: эшләгән ваҡытты такт йышлығы, эшсәнлек, энергия ҡулланыу (микропроцессорҙар өсөн)һәм архитектура.
Тәүге процессорҙар уникаль һәм хатта бер төрлө компьютер системалары өсөн уникаль компоненттар булараҡ булдырылған. Һуңынан, бер йәки бер нисә юғары махсуслаштырылған программаны тормошҡа ашырыу өсөн тәғәйенләнгән процессорҙарҙы эшләүҙең ҡиммәтле ысулынан компьютер етештереүселәр күп маҡсатлы процессор ҡоролмаларының типик кластарын сериялы етештереүгә күсә. Компьютер компоненттарын стандартлаштырыу йүнәлеше ярымүткәргесле элементтарҙың, майнфреймдарҙың һәм мини-компьютерҙарҙың йылдам үҫеше дәүерендә барлыҡҡа килә, интеграль схемалар барлыҡҡа килеү менән ул тағы ла популярыраҡ булып китә. Чиптар эшләү КПУ-ның ҡатмарлылығын тағы ла арттырырға, шул уҡ ваҡытта уларҙың физик күләмен кәметергә мөмкинлек бирә. Процессорҙарҙы стандартлаштырыу һәм миниатюралау цифрлы ҡоролмаларҙың кешенең көндәлек тормошона тәрән үтеп инеүенә килтерә. Хәҙерге процессорҙарҙы компьютер кеүек юғары технологиялы ҡулайламаларҙа ғына түгел, автомобилдәрҙә, калькуляторҙарҙа, кеҫә телефондарында һәм хатта балалар өсөн дә осратырға мөмкин. Йышыраҡ микроконтроллерҙарҙан торалар, унда, иҫәпләү ҡоролмаларынан тыш, чипта өҫтәмә компоненттар урынлашҡан (программа һәм мәғлүмәттәр хәтере, интерфейстар, I/O порттары, таймерҙар һ.б.). Микроконтроллерҙың заманса иҫәпләү мөмкинлектәре персональ компьютерҙар эшкәртеүселәре менән ун йыл элек сағыштырыла, һәм йышыраҡ уларҙың эшсәнлегенән күпкә артығыраҡ була.