Карэнныя амерыканцы ЗША
From Wikipedia, the free encyclopedia
Карэнныя амерыканцы ЗША — аўтахтоны ЗША, часам называюцца індзейцамі, першымі амерыканцамі ці карэннымі амерыканцамі, з’яўляюцца карэннымі народамі Злучаных Штатаў або іх частак, такімі як індзейцы з сумежных штатаў і аўтахтоны Аляскі. Бюро перапісу насельніцтва ЗША вызначае карэнных амерыкеанцаў як «усе народы, карэнныя для Злучаных Штатаў і іх тэрыторый, уключаючы карэнных гавайцаў і іншых ураджэнцаў ціхаакіянскіх астравоў, дадзеныя пра якіх публікуюцца асобна ад індзейцаў і аўтахтоннага насельніцтва Аляскі». Бюро перапісу насельніцтва адсочвае дадзеныя аб індзейцах і аўтахтонным насельніцтве Аляскі асобна ад карэнных гавайцаў і іншых ураджэнцаў ціхаакіянскіх астравоў, да якіх адносяцца амерыканцы самаанцы і чамора.
Карэнныя амерыканцы ЗША | |
---|---|
| |
Этнічныя мовы |
Індзейскія (у тым ліку: Наваха, Цэнтральна-юпікская, Тлінкіт, Хайда, Дакота, Сенека, Лакота, Заходне-апацкая, Керэс, Чэрокі, Чакта, Маскогі, Каёва, Каманцкая, Осэйдж, Зуні, Паўні, Шаўні, Хо-чанк, Аджыбвэ, Кры, Аадхам) |
Іншыя папулярныя мовы зносін |
Англійская Іспанская Піджын-англійская (вымерла) Французская |
Еўрапейская каланізацыя Амерыкі, якая пачалася ў 1492 годзе, прывяла да рэзкага зніжэння насельніцтва аўтахтонных амерыканцаў з-за новых хвароб, ўзброеных канфліктаў, этнічных чыстак і рабства. Пасля свайго ўтварэння ЗША, у межах сваёй палітыкі перасяленчага каланіялізму, працягвалі весці вайну і здзяйснялі рэзні сярод многіх аўтахтонных амерыканскіх народаў, высялялі іх з іх родных зямель, падпарадкоўвалі іх аднабаковымі дагаварамі і дыскрымінацыйным дзяржаўным палітыкам. Пазней яны сасяродзіліся на прымусовай асіміляцыі, да XX стагоддзя. У нашыя часы такую палітыку ў стаўленне да карэнныях народаў Амерыкі часцей называюць генацыдам.
Пасля заснавання ЗША, плямёны карэнных амерыканцаў, у агульным, лічыліся паўнезалежнымі нацыямі, паколькі яны, як правіла, жылі ў асобных супольнасцях ад белых пасяленцаў. Федэральны ўрад падпісваў дагаворы на ўзроўні ад урада да урада, пакуль Акт аб прызначэннях для індзейцаў 1871 года не спыніў прызнанне незалежных карэнных нацый і пачаў абыходзіцца з імі як з «унутрана залежнымі нацыямі», якія падпарадкоўваюцца дзеючаму федэральнаму заканадаўству. Гэты закон захаваў правы і прывілеі, дамоўленыя паводле дагавораў, уключаючы значную ступень племяннага суверэнітэту. З гэтай прычыны многія рэзервацыі карэнных амерыканцаў дагэтуль незалежныя ад заканадаўства штата, і дзеянні племянных грамадзян на гэтых рэзервацыях падпарадкоўваюцца толькі племянным судам і федэральнаму заканадаўству, якое часта прымяняецца да племянных зямель інакш, чым да зямель штатаў ці тэрыторый ЗША па выключэнні, вылучэнні, дагавору або замяшчальным племянным ці федэральным заканадаўстве.
Акт аб грамадзянстве індзейцаў 1924 года надаў грамадзянства ЗША ўсім карэнным амерыканцам, народжаным у ЗША, якія яшчэ не атрымалі яго. Гэта ліквідавала катэгорыю «Індзейцы, якія не абкладаюцца падаткамі», устаноўленую Канстытуцыяй ЗША, дазволіла карэнным амерыканцам галасаваць на штатных і федэральных выбарах і пашырыла абарону Чатырнаццатай папраўкі, нададзеную людзям, «якія падпарадкоўваюцца юрысдыкцыі» ЗША. Аднак некаторыя штаты працягвалі адмаўляць карэнным амерыканцам у правах на галасаванне на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў. Раздзелы II праз VII акта аб грамадзянскіх правах 1968 года ўтвараюць Акт аб грамадзянскіх правах індзейцаў, які распаўсюджваецца на плямёны карэнных амерыканцаў і робіць шматлікія, але не ўсе гарантыі Білля аб правах прымяняльнымі ўнутры плямён.
Пачынаючы з 1960-х гадоў індзейскія рухі за самавызначэнне прывялі да пазітыўных змен у жыцці многіх карэнных амерыканцаў, хоць існуе яшчэ шмат сучасных праблем, з якімі яны сутыкаюцца. Сёння ў ЗША налічваецца больш за пяць мільёнаў карэнных амерыканцаў, 78 % з якіх жывуць за межамі рэзервацый. Штатамі з самым высокім працэнтам карэнных амерыканцаў у ЗША з’яўляюцца Аляска, Аклахома, Нью-Мексіка, Паўднёвая Дакота, Мантана і Паўночная Дакота.