Иосиф Сталин
From Wikipedia, the free encyclopedia
Иосиф Виссарионович Сталин (1878 оной 12 һарын 18-нда түрэжэ — 1953 оной 3 һарын 5-нда наһа бараһан), Иосиф Виссарионович Джугашвили (Гүржи: იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი) түрэһэн нэрэтэйнь Зүблэлтын хубисхалша, дарангуйлагша, түрын, сэрэгэй, намай ударидагша.
Иосиф Виссарионович Сталин | |
Иосиф Виссарионович Джугашвили Гүржи: იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი | |
Ажал үйлэ: |
Улас түрэшэ, дарангуйлагша |
---|---|
Түрэһэн үдэр: | |
Түрэһэн газар: |
Гори, Ородой эзэнтэ улас |
Эрхэтэнэй харьяалал: |
Ородой эзэнтэ улас[8][9] |
Наһа бараһан үдэр: |
1953 оной 3 һарын 5(1953-03-05)[12][13][14][15][3][4][5][6][7] (74 наһатай) |
Наһа бараһан газар: |
Волынское, Москвагай можо Зүблэлтэ Холбоо |
Ажал хэһэн саг: |
Марксизм-ленинизм, сталинизм, эб хамта |
Гарай үзэг: |
Гүрждэ гуталшанай хүбүүн боложо түрэһэн тэрэ шажанай һургуулида һуража байһан болобошье хубисхалта үйлэ ажалалгаа ябуулһанай ушар 1899 ондо һургуулиһаа хөөгдэһэн. Тэрэ нюуса хубисхалта бүлгэмдэ нэгдэжэ, 1903 ондо Ородой Социал Демократ Ажалшанай Намай большевик фракциин талада оробо. Владимир Ильич Ленинэй шаби болоһон тэрэ намда доогуур албан тушаал хашажа байгаад 1912 ондо анханай Большевик Түб хороонод томилогдоһон.
1917 оной Ородой хубисхалаар большевигууд түрын эрхэндэ гараха хүрэтэр тайзанай арад эдибхэтэй ажаллажа байһан болоод 1913-1917 ондо сүлэлгэдэ байһан. Сталин (ородой сталь буюу “булад” хэмээхэ үгэһээ гаралтай) хэмээхэ нэрые абаад, большевик засагай газарта үндэһэтэн яһатанууд болон түрын хиналтые харюусаһан комиссарын үүргэдэ ажалые гүйсэдхэһэн (1917-1923). 1922 онһоо Сталин намай Түб Хорооной юрэнхы нарин бэшэгэй дарга болоод Улас түрын тобшооной гишүүн болоһон. Энэ юрэнхы нарин бэшэгэй даргын албан тушаалынь һүүлдэ дарангуйлал тогтоохо эрхэ мэдэлэйхинь үндэһэ һууриие бүридүүлһэн.
Лениные наһа бараһанай (1924) дараа Сталин Лев Троцкий, Григорий Зиновьев, Лев Каменев, Николай Бухарин, Алексей Рыков зэргэ мүрысэлдэгшэдөө илажа, Зүблэлтэ улас түрын хиналтые гартаа абаа. 1928 ондо тэрэ Зүблэлтын эдэй засаг, ниигэмэй бүтэсые эрсэ өөршэлжэ, олон сая хүнэй аминда хүрэһэн Табан жэлэй түлэблигөөгөө тунхаглаба. 1930-аад ондо тэрэ Хидалга хэжэ, олоноорынь саазаар абаха, сээрлүүлхэ зэргээр эрхэ мэдэлдэнь ушарха аюулые арилгажа дүнгэбэ. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай үеээр тэрэ баруун хилээ бэхэжүүлхын тулада Германи-Зүблэлтын харилсан үл добтолхо хэрээндэ (1939) гарын үзэг зуража, Финланд руу добтолжо (Зүблэлтэ-Финэй дайные үзэнэ гү), Зүүн Европын зарим хэһэгые Зүблэлтэдэ нэгэдхэбэ. Германи Зүблэлтэдэ халдан добтолход (1941) Сталин сэрэгэй үйлэ ажалалгаанай ударидалгые гартаа абаһан.
Тэрэ Ородые Британи, АНУ-ай холбоотон болгожо, Тегеран, Ялта, Потсдамай бага хуралууд дээрэ хэлэлсээ хэхэ шадабаригаа харуулһан юм. Дайнай дараа тэрэ Зүүн Европо дахи Зүблэлтын нүлөөе бэхэжүүлжэ, Зүблэлтэ Холбооные дэлхэйн сэрэгэй гүрэн болгоһон. Сталин дотоодын эсэргүү үзэл бодолые хинаха улас түрын хархис арга хэмжээ абажа байһан болоод улам бүри параноитай боложо байгаа. Тэрэ наһа бараха үедээ Эмшэнэрэй хуйбалдаан хэмээхэ хидалгын дараа дахин нэгэ хидалга ябуулхаар бэлдхэжэ байгаа. Арад түмэндээ аймшагтай ехэ гараза хохирол ушаруулан байжа Зүблэлтэ Холбооной дэлхэйдэ нүлөөтэй гүрэн болгоһон гэгдэдэг тэрэ хархислал, айдас хүйдэсын зэрэгсээ ажа үйлэдбэрижэһэн сэрэгэй гүрэнг үлдээһэн юм. 1956 ондо Сталин болон тэрэнэй тахин шүтэхэ үзэлые Никита Хрущёв шүүмжэлжэ буруушааһан юм.