Дуьххьара дуьненна гуо баккхар
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ду́ьххьара дуьне́нна гу́о ба́ккхар — Магеллан Фернан коьртехь волу Испанин хӀордан экспедици, чекхйаьккхина Элькано Хуан Себастьян куьйгаллехь волуш.
дуьххьара дуьненна гуо баккхар | |
---|---|
| |
Мохк | Кастили а, Леон а паччахьалла |
Болийна терахь | 1519 шеран 10 август |
Чекхбаьккхина терахь | 1522 шеран 6 сентябрехь |
Куьйгалхо | Магеллан Фернан, Элькано Хуан Себастьян |
ХӀоттам | |
235 – 280 командин декъахо пхеа кеманахь | |
Маршрут | |
Кхиамаш | |
|
|
Белламаш | |
|
|
Медиафайлаш Викилармехь |
Португалхойн элас Магеллана 1515 шерал тӀаьхьа Чамбечеран гӀайренашка малхбузен агӀор хӀордан новкъа кхача проект кечйира. Экспедицин — официалан цунах олура «Молуккин арданг» — цунна йукъадогӀура пхи кема, царна тӀаьхь вара, цхьацца мах хадорца, 235 – 280 стаг. Новкъа бевлира 1519 шеран 20 сентябрехь Санлукар-де-Баррамеда портера. Арданг гӀоьртира къилба-малхбузен агӀор, кхо бутт гергга Ӏапказ чохь боккхуш. Команда йоьссира Сийлахь Люсин бухтехь (цигахь тӀаьхьа йиллира Рио-де-Жанейро), цигахь кхо кӀира даьккхина, къилбан аьхка охьабахара Бразилин а, Аргентинин а бердашца. Патагонехь 1520 шеран 1 апрелехь Пасхехь кхаа кемано гӀаттам бира, амма Магеллан баьччаллех ца велира, бисинаш къар а бира. ГӀовттамхойн кортошна суд йина, байаран кхел йира. 1520 шеран майхь тархех кхетта дуьйхира «Сантьяго» кема, 35 дийна висина хӀордахо арданган дисинчу декъан тӀекхечира латта тӀехула.
Штормаш йолушехь, 1520 шеран 1 ноябрехь аьтту белира диъ кема готта тӀаьхьа Магелланан цӀарах цӀе тиллина хидоькъен чудига. Цунна дехьа лаьттачу гӀайренах, баьччано элира ЦӀеран латта, цигахь йагош дуккха а аборигенийн Ӏойланашкахь цӀераш хиларна йа хьаннаш йагарна. Коьртехь штурман Гомес Эстебан волу «Сан-Антонио» дедира (штурмана капитананна — Магелланан вешин кӀантана чов йина), 1521 шеран мартехь йухадирзира Испане. Хидоькъех даьлла кхо кема 28 ноябрехь Ӏапказ чуделира, цунах Магеллана элира Тийна Ӏапказ, хӀунда аьлча беа баттахь некъбарх цуьнан хиш чохь цкъа шторм ца хилира. Командин берриг аьлча санна декъахошна цинга цамгарх бала хьоьгуш бара, хи а, кхача а ца тоарна. Экватор шолгӀа хадийра 1521 шеран 13 февралехь. 6 мартехь хааделира Гуам гӀайренан лаьмнаш. Кхин дӀа команда кхечира хьалха европахошна йевзаш ца хиллачу Филиппинийн архипелаг тӀе.
1521 шеран 27 апрелехь Мактан гӀайрен тӀехь девнехь Магеллан вийна. 1 майхь филиппинийн раджас цӀий Ӏанийра, цигахь байира алсама дакъа эскадрин эпсарш. Команда жимйаларна «Консепсьон» кема дагийна дӀатесира; ардангехь дисира ши кема: тобанехь уггара жиманиг «Виктори» а, флагман «Тринидад» а. Коьртехь Гонсало Гомес де Эспиноса волу «Тринидад» гӀоьртира йуханехьа Тийна Ӏапказ чухула дӀадаха, амма штормаш бахьнехь ворхӀ бутт баьлча халла йухадеира Тернате гӀайрен тӀе. Цуьнан командех бисинарш лицира португалин Ӏазапдархоша, уьш Магеллан лаца везаш бара. Каторгехь дийна висира виъ йа пхиъ стаг, царна йукъахь Эспиноса а.
Эльканос куьйгалла ден «Виктори» (кеманна тӀехь хилла иштта историк Пигафетта Антонио) ХӀиндин Ӏапказ чухула даьлла, Дика Догдохийлин мерехула а ваьлла, Баьццара Меран гӀайрен тӀехула бевлла, цигахь португалхоша лецира командера 13 стаг. 1522 шеран 6 сентябрехь кема цӀа деира Севильйе. Кеманна тӀехь висира 18 дийна висина экспедицин декъахо. Эльканон дуьненан горгал тӀехь йолу хӀост йелира, девиз йелира «Хьо ву дуьххьара сунна гуо теснарг» (лат. Primus circumdedisti me). Паччахьан секретаро Максимилиан Трансильвана 1523 шарахь экспедицех дуьххьарлера дийцар арахийцира.
Диъ кема дайна долушехь, 90 % сов нах беллашехь, Магелланан — Эльканон экспедицис харж метахӀоттийра, мелла а пайда а беира пенсеш а, суьданна йина харжаш а дӀайаьхча. Коьрта Ӏалашо кхочуш йина — теллина малхбузен хӀордан некъ Чамбечеран ГӀайренна тӀе. Амма Магелланан хидоькъе навигацина пайденна йацара, тӀаккха 1529 шарахь Чамбечеран ГӀайренаш йитира португалин тажан Филиппинашца хийцина. Цул тӀаьхьа дуьненна гуонаха кеманна тӀехь некъбина Дрейк Фрэнсиса 1580 шарахь.