سنجاقک
نوعی حشره / From Wikipedia, the free encyclopedia
سَنجاقَک حشرهای از راسته سنجاقکها (Odonata) است. واژه سنجاقک در پارسی به بدن (شکم) سنجاق مانند اعضای این گروه اشاره دارد. برای این راسته نام طیارهمانندها در گذشته بهکار رفتهاست. در زبان فارسی واژه سنجاقک به ساختار بدن سنجاق مانند و کشیده اعضای این راسته اشاره دارد. پسوند «ک» در انتهای واژه به همسانی و شباهت داشتن به ستجاق اشاره دارد. واژه سنجاقک برای ساختار سنجاق مانندی که برای خارج نشدن چرخ از محور نیز کاربرد دارد استفاده شدهاست.
این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
سنجاقک | |
---|---|
جواهر رودخانه نر | |
سنجاقک دمآبی ماده | |
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | جانوران |
شاخه: | بندپایان |
رده: | حشرات |
راسته: | سنجاقکها[1] |
زیرراسته: | سنجاقک Selys، ۱۸۵۴ |
خانوادهها | |
|
نام علمی آن یعنی Odonata از (Odous:دندان) به معنی دندان داران است که به قطعات دهانی جونده و نیرومند نیز اشاره دارد.
سریعترین حشره پرنده از نظر سرعت نیز به گونهای سنجاقک استرالیایی تعلق دارد. با توجه به نحوه زندگی در مراحل لاروی و بالغ و خصوصیت شکارگری دارای شرایط اختصاصی و اندامهای شکارگر ویژهایاند. شکل پاها در این گروه به صورت سبد درآمدهاست تا راحتتر شکار را در بر بگیرد قطعات دهانی به صورت جونده بسیار قوی میباشد.
از آنجا که به صورت عمومی شکار میکنند ممکن است بعضی از حشرات مفید هم در لیست غذایی آنها یافت شود.
گرچه نمیتوان آنها را آفت این گروه محسوب کرد زیرا نقش مفید پررنگتری دارند. در دوران لاروی با تغذیه از لارو دوبالان و سایر موجوداتی که میتوانند مضر باشند در کنترل جمعیت گروههای ساکن زیستگاههای آبی نقش مهمی دارند گرچه ممکن است ماهیهای کوچک طعمه آنها باشند، اما خود آنها نیز میتوانند غذای مفیدی برای ماهیهای بزرگتر باشند.
سنجاقکها شکارچیان سریعی هستند که طعمه خود را در هوا شکار میکنند آنها بهطور استثنایی قدرت دید بالایی دارند و میتوانند حشرات در حال پرواز را تعقیب کنند و با کمک پاهای تیغهدار خود شکار را به آسانی در هوا بگیرند، حالت پاها شکل سبد مانندی را میسازد که به منظور تمرکز بیشتر روی طعمه کاربرد دارد.
این گروه از حشرات موجوداتی دوگانهزیست هستند. دوران لاروی حشره که قسمت طولانیتر زندگی است به صورت کاملاً وابسته به محیط آبی مشخص است طرح بالغ حشره با چهاربال ظاهر میشود که این حالت کوتاه میباشد (چند روز تا دو ماه). چشمان مرکب بزرگاند، شاخکها کوتاه و همگی آزادزی هستند.
مزو و متا تورکس در هم ادغام شدهاست و شکم متشکل از ۱۱ بند میباشد (در برخی منابع به ۱۰ بند اشاره شده). اندام جنسی نرها کاهش پیدا کرده اما دارای اندام ثانویه جفتگیری و ضمیمه جنسی در قسمت شکمی و در بند ۲ و ۳ میباشند. قسمت تخمگذاری مادهها یا با اندام تخمگذار یا بدون آن است.
هر دو جنس از نظر اندازه و زیستگاه مشابهاند، اما اغلب در الگوهای رنگ سینه و شکم، پاها یا بالها تفاوتهایی دارند.
در حال حاضر سه زیر راسته از این حشرات وجود دارد:
زیر راسته همسان بالان Zygoptera ظاهر سنجاق گونه و ظریفتر و قدرت پروازی کمتر
زیر راسته ناهمسان بالان Epiprocta جثه درشتتر، بالها حالت گسترده بدون تا خوردن روی هم و پرواز نیرومند
زیر راسته بینابینی Anisozygootera که در واقع فسیل زنده محسوب میشود و تنها یک جنس و دو گونه دارد که یکی در ژاپن و دیگری در هیمالیای مرکزی وجود دارد در زیر راسته Epiprocta جای میگیرند.
پراکنش سنجاقکها سراسر زمین غیر از مناطق منجمد و تنوع اصلی آنها در مناطق گرمسیری است.
همسان بالان گروه ابتداییتراند و به نظر میرسد گروه تک نیا باشند. معمولاً دارای پرواز رقص مانند و فعالیت شکاری تغذیهای کمتری نسبت به Epiprocta میباشند. Epiprocta پرواز قدرتمندی دارند و احتمالاً گروه Monophyletic نیستند.
The phylogenetic tree of the orders and suborders of odonates according to Bechly (2002):[2]
سنجاقکیبالان |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بررسی فون مناطق و وجود تنوع در میان گونهها نشان دهنده گسترده بودن زیستگاهها و موفقیت سدهای طبیعی در جداسازی و ممانعت از نفوذ گونهای خاص و توانمندی یک گونه دارد. برخی گونهها علیرغم شرایط دشوار یا حتی آلودگیهای خاص زیستگاهها میتوانند مقاوم تولید نسل نمایند و برخی دیگر نسبت به شرایط بسیار حساس هستند. آلودگیهای آب و تخریب زیستگاههای طبیعی همواره گونههای موجود در موقعیت جغرافیایی آلوده را تهدید میکند. بسیاری از خانوادههای Odonata نسبت به آلودگیهای آب حساساند زیرا قسمت اعظم زندگی جاندار در حالت لاروی و در محیط آبی سپری میشود. اگر آلودگی آب تأثیر حادی در لارو نداشته باشد (معمولاً چنین نیست) ممکن است روی جانوران آبزی که از آنها تغذیه میکند مؤثر باشد و حشره در چنین زیستگاهی آیندهای ندارد. در سالهای اخیر مطالب تازه و جالبی در مورد برخی گونههای Odonata بیان میشود به عنوان مثال مهاجرت! که در مورد این موضوع مطالبی ذکر خواهد شد که شاید باور آن برای ما دور از ذهن باشد.
بررسیهای فونستیک میتواند گونههای مقاوم و حساس و گونههای نابود شده در یک زیستگاه سابقاً سالم را معرفی کند. همواره شناخت و بررسی و طبقهبندی گروهی از موجودات مقدمهای برای سایر علوم زیستی محسوب میگردد زیرا وجود تفاوتها و امتیازات و تنوع، گونهای را معرفی میکند که در گذشته از آن آگاهی کافی نداشتهایم.
در مجموع نمیتوان نسبت به یک جاندار همیشه دیدگاه منفعتطلبانه داشت و تنها حشراتی که مفید یا مضر هستند را مطالعه نمود آنچه که مسلم است دانش ما نسبت به جاندارانی که با آنان درگیر هستیم بیشتر میباشد پس لازم است ابعاد دانش خود را افزایش دهیم.