پوریم
از اعیاد یهودیان / From Wikipedia, the free encyclopedia
پوریم (عبری: פורים؛ از پورو در اکدی، «قرعه») جشنی یهودی است که در ماه قمری آدار (معمولا اسفند) برگزار میشود. کتاب استر، داستان نجات یهودیان ایران در زمان شاهی به نام اخشورش از توطئهٔ هامانِ وزیر که از نسل عمالقه دشمن تاریخی یهودیان بود، را ریشهٔ جشن پوریم معرفی میکند؛ مردخایِ یهودی تنها کسی بود که به هامان سجده نمیکرد، پس هامان قصد کشتار قوم او کرد و برای تعیین ماه نابودی یهودیان قرعه (پور) انداخت (استر ۳:۷). اما استر، ملکهٔ یهودی ایران، نقشهٔ هامان را به اطلاع پادشاه رساند و او نیز خشمگین شده، دستور به اعدام هامان و پسرانش داد. نظر به شباهت نامهای استر و مردخای به خدایان بابلی ایشتار و مردوک؛ عدم اشارهٔ منابع تاریخی به ملکهای یهودی در دربار هخامنشی؛ و عدم هرگونه اشاره به پوریم در منابع یهودی تا قبل از قرن اول قم، پژوهشگران معمولاً کتاب استر را فاقد ارزش تاریخی محسوب میکنند و آن را ریشهٔ این جشن یهودی نمیدانند؛[1] در عوض، احتمال داده میشود جشن یهودی برگرفته از جشنی ایرانی بوده باشد.[2]
پوریم | |
---|---|
نام رسمی | پوریم |
نام خودمانی | פּוּרִים |
برپایی توسط | یهودیان |
تاریخ | ۱۴ ماه آدار (معمولا اسفند) |
این جشن در ۱۴ آدار (در فوریه یا مارس) برگزار میشود اما یهودیان شوش آن را در ۱۵ آدار جشن میگرفتند (۹:۱۸) و «پوریم شوشان» مینامیدند. در اورشلیم که شهری محصور است، جشن پوریم شوشان در ۱۵ آدار برپا میشده و در اسرائیل امروزی نیز چنین است، اما در تلآویو که شهری غیر محصور است، در ۱۴ آدار برگزار میشود. در سال کبیسه عبری، که در آن دو ماه آدار وجود دارد، پوریم در دومین ماه آدار برگزار میشود.[3] بر پایه تلمود، جوامعی که از نابودی، شکنجه و کشتار رهایی یافتند، میبایستی جشنی همانند پوریم (معروف به پوریم کوچک) برگزار کنند. منابع سنتی گزارش میدهند که یهودیان شیراز علاوه بر پوریم معمولی، پوریم مخصوصی را در روز دوم حشوان (در اکتبر یا نوامبر) جشن میگرفتند. از آنجایی که این جشن ریشه در ایران دارد، در بین یهودیان ایرانی خیلی محبوب است و جشن دوباره نزدیک به سال نو برگزار میشود. لباسهای نو پوشیده شده و شیرینی بین کودکان توزیع میگردد و کتاب استر در نسخهٔ اصلی و نسخه تفسیر آن خوانده میشود. همچنین کتاب اردشیرنامه که توسط شاعر ایرانی-یهودی شاهین (قرن ۱۴ میلادی)، سروده شده خوانده میشود. یهودیان همدان با گردهمآیی در مقبره استر و مردخای، (گاهی کل شب) جشن میگیرند. یهودیان از شهرهای دیگر هم به همدان میآیند تا پوریم را جشن بگیرند.[4] یهودیان پوریم را با تبادل هدایای غذا و نوشیدنی به نام میشلواخ مانوت؛ دادن صدقه به نیازمندان به نام متانوت لا ایونیم؛ میل کردن غذای دور همی مجلسی به نام سعودات پوریم؛ خواندن عمومی کتاب استر به نام کریات هامگیلاه که معمولاً در کنیسه انجام میشود؛ خواندن دعاهای خاصی به نام ال هانیسیم و سنتهای دیگر مانند نوشیدن شراب و سایر مشروبات الکلی، پوشیدن نقاب و ماسک جشن میگیرند.[5]
از آنجا که داستان استر به عنوان ریشهٔ واقعی جشن یهودی پذیرفته نشده، محققان نظریات دیگری دربارهٔ پیدایش پوریم ذکر کردهاند. بعضی از پژوهشگران تأثیر جشنهای ایرانی را در آن میبینند. والتر هنینگ به شباهتهای داستان عید «پوریم» در کتاب استر با مراسم «مغکشی» در عصر هخامنشی اشاره کرده[6][7] و امکان اینکه پوریم تقلیدی از مغکشی باشد را مطرح کرده است.[2] بعضی دیگر شک خودشان را دربارهٔ برابر کردن خشایارشا با اخشورش بیان میدارند. از دریچه تاریخ تضادهایی با منابع دیگر تاریخی وجود دارد، خاصه اینکه نثر کتاب استر متاخر است.[8][9] برخی از اسطورهشناسان این داستان را در اسطورههای بینالنهرینی و ایلامی جستجو کرده، و معادلهایی برای بیشتر شخصیتهای آن در اساطیر این دو سرزمین یافتهاند. آنها استر را معادل سریانی ایشتر، مردخای را مردوک، هامان را هومبان (خدای مهم ایلامی)، و وشتی را الههٔ ایلامی، مشتی، دانستهاند و این داستان را بازتابی از کشمکش هزارساله دین ایلامی و دین بابلی در نظر گرفتهاند.[10] دربارهٔ ارزش دینی کتاب استر نظرات کلیساها و شاخه گوناگون مسیحی دربارهٔ آن بسیار پراکنده بوده است، اما یهودیان برای این کتاب ارزش بسیار قائل شدند و برخی از علمای آنها بدان جایگاهی پس از تورات بخشیدند.[11] کتاب استر تنها کتابی تنخ است که نام خدای اسرائیل (یهوه) و همچنین نام اسرائیل در آن ذکر نشده است.[12]