ابوالحسن شیرازی
سیاستمدار ایرانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
میرزا ابوالحسن خان ایلچی (۱۷۷۶ – ۱۸۴۵) سیاستمدار و دیپلمات ایرانی بود که دو بار بهعنوان وزیر امور خارجه خدمت کرد؛ نخست از ۱۸۲۴ تا ۱۸۳۴ میلادی، و بار دیگر از ۱۸۳۸ تا هنگام مرگش در ۱۸۴۵. او همچنین بهعنوان فرستادهٔ ایران به روسیه و بریتانیا خدمت کرد و نمایندهٔ اصلی ایران در امضای عهدنامههای گلستان و ترکمانچای با روسیه، بهترتیب در ۱۸۱۳ و ۱۸۲۸ بود.
ابوالحسن شیرازی | |
---|---|
وزیر امور خارجه | |
دوره مسئولیت ۱۸۲۳ – ۱۸۳۴ | |
پادشاه | فتحعلیشاه |
پس از | نشاط اصفهانی |
پیش از | میرزا علی قائممقام |
دوره مسئولیت ۱۸۳۸ – ۱۸۴۵ | |
پادشاه | محمدشاه |
پس از | میرزا مسعود انصاری |
پیش از | میرزا مسعود انصاری |
اطلاعات شخصی | |
زاده | ۱۷۷۶ ۱۱۹۰ ه.ق شیراز، دودمان زند |
درگذشته | ۱۸۴۵ (۶۸−۶۹ سال) ۱۲۶۲ ه.ق ایران قاجاری |
خویشاوندان | حاج ابراهیم کلانتر (دایی) علیاکبر قوامالملک شیرازی (پسر دایی) |
میرزا ابوالحسن خواهرزادهٔ حاج ابراهیم کلانتر—وزیر دو تن از شاهان قاجار یعنی آقامحمدخان (حک. ۱۷۸۹–۱۷۹۷) و فتحعلیشاه (حک. ۱۷۹۷–۱۸۳۴)—بود. هنگامی که حاج ابراهیم از میان برداشته و در ۱۸۰۱ اعدام شد، تمام خویشاوندانش یا فرار کردند، یا اعدام شدند یا کور شدند. میرزا ابوالحسن که در آن زمان حکمران شوشتر بود، به هند گریخت و آنجا در دربار نظام حیدرآباد مشغول به خدمت شد. پس از دو سال و نیم، بازماندگان حاج ابراهیم عفو شدند. در این هنگام بود که میرزا ابوالحسن به ایران بازگشت و وارد دربار فتحعلیشاه شد.
میرزا ابوالحسن در فاصلهٔ سالهای ۱۸۰۹ تا ۱۸۱۰ سفیر ایران در بریتانیا بود که «پیمان دوستی و اتحاد مقدماتی» میان دو کشور را نهایی کرد. او همچنین کوششهای ناموفقی بهمنظور دریافت کمک از بریتانیا در بازپسگیری سرزمینهای اشغالی قفقاز از روسیه داشت. او سفر خود را در کتاب حیرتنامه مستند کردهاست. طی اقامتش، کمپانی هند شرقی بریتانیا شروع به پرداخت حقوق سالانهٔ ۱٫۰۰۰ روپیه به او کرد که تا زمان مرگش ادامه داشت. بسیاری از مورخان این اقدام را گواهی بر خیانت او دانستند یا اینکه دست کم او پشتیبانِ بریتانیا بود. در مارس ۱۸۱۳، میرزا ابوالحسن از طرف ایران عهدنامهٔ گلستان را امضا کرد و بدین ترتیب جنگ ایران و روسیه در ۱۸۱۳–۱۸۰۴ به پایان رسید و منجر به از دست رفتن اکثر ملکهای متصرفی ایران در قفقاز شد. بهدنبال این معاهده، میرزا ابوالحسن در فاصلهٔ سالهای ۱۸۱۴ تا ۱۸۱۶ میلادی به عنوان سفیر ایران در روسیه خدمت کرد تا راجع به بازپسگیری برخی از سرزمینهای از دست رفته صحبت کند اما اقداماتش ناموفق بود.
میرزا ابوالحسن در سال ۱۸۲۳ بهعنوان وزیر امور خارجهٔ جدید منصوب شد. وی این سمت را حفظ کرد و تا زمان مرگ فتحعلیشاه در سال ۱۸۳۴ در اکثریت تصمیمات مهم سیاست خارجی ایران نقش بهسزایی داشت. میرزا ابوالحسن از جناحی بود که با جنگ دیگری با روسیه مخالفت کرد و تمایل داشت تحت هر شرایطی از درگیری مسلحانه جلوگیری شود. اما جناح دیگری که مایل به جنگ بودند منجر به آغاز دومین جنگ ایران و روسیه (۱۸۲۸–۱۸۲۶) شد. ایرانیان در جنگ دوم نیز از روسها شکست خوردند و مجبور به امضای عهدنامهٔ ترکمانچای شدند و پذیرفتند که خانات ایروان و نخجوان به روسیه واگذار شود. میرزا ابوالحسن و شاهزاده عباس میرزا بودند که در ۲۸ فوریهٔ ۱۸۲۸ این عهدنامه را به نمایندگی از ایران امضا کردند.
بهدنبال مرگ فتحعلیشاه در سال ۱۸۳۴، میرزا ابوالحسن از شاهزاده علی میرزا ظلالسلطان بهعنوان شاه جدید ایران اعلام پشتیبانی کرد، زیرا شاهزاده دیگر، محمدشاه، قائممقام فراهانی را بهعنوان وزیر خود منصوب کرده بود. محمدشاه سرانجام علی میرزا را شکست داد و وارد تهران شد و همین امر باعث شد میرزا ابوالحسن در فوریهٔ ۱۸۳۵ به حرم شاه عبدالعظیم پناه برد. او تا ۲۶ ژوئن ۱۸۳۵ در آنجا ماند، تا اینکه قائممقام فراهانی که اکنون رسوا شده بود، اعدام شد. حاجی میرزا آقاسی جانشین قائممقام شد که میرزا ابوالحسن را در سال ۱۸۳۸ به مقام وزارت امور خارجه بازگرداند و تا زمان مرگش در سال ۱۸۴۵ در این سمت باقی ماند.
میرزا ابوالحسن از سوی اکثر مسافران بریتانیایی معاصر با دیدی مثبت در نظر گرفته شدهاست. با این حال، ارزیابیهای اکثر دانشگاهیان ایرانی از شخصیت وی منفی بودهاست.