استبداد صغیر
دورهای یکساله از تاریخ سیاسی ایران که از تیر ۱۲۸۷ آغاز و در تیر ۱۲۸۸ به پایان رسید. / From Wikipedia, the free encyclopedia
استبداد صغیر به دورهای یک ساله از تاریخ سیاسی ایران اطلاق میشود که از تیر ۱۲۸۷، با بهتوپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمدعلیشاه آغاز شد و در تیر ۱۲۸۸ با فتح تهران توسط مشروطهخواهان و پناهنده شدن محمدعلیشاه به سفارت روسیه تزاری پایان یافت. در این دوره عدهای از روزنامهنگاران، نمایندگان مجلس و مشروطهخواهان دستگیر و اعدام شدند یا از تهران گریختند. استبداد صغیر، یکی از دورانهای سیاسی جنبش مشروطه ایران بهشمار میرود.
استبداد صغیر | |
---|---|
از رویدادهای | جنبش مشروطه ایران |
مدت | یک سال |
زمان آغاز | ۲ تیر ۱۲۸۷ |
زمان پایان | ۲۵ تیر ۱۲۸۸ |
نتیجه | فتح تهران به دست مشروطهخواهان، خلع محمدعلی شاه از سلطنت، تشکیل دوره دوم مجلس شورای ملی |
چهرهها | محمدعلی شاه، ولادیمیر لیاخوف، شیخ فضلالله نوری، ستارخان، باقرخان، یپرم خان، سردار اسعد بختیاری، صمصامالسلطنه، محمدولی خان تنکابنی |
فرقهها و احزاب | گروه اجتماعیون عامیون، کمیته ستار، انجمن سعادت، حزب داشناک، حزب سوسیال دموکرات روسیه |
رابطه بین محمدعلیشاه قاجار و مجلس به دلایل مختلفی دوستانه نبود و در چند نوبت، شاه تلاش کرد مجلس را منحل کند. یکی از مهمترین این تلاشها، واقعه میدان توپخانه در آذر ۱۲۸۶ بود که جماعتی به رهبری شیخ فضلالله نوری به مجلس حمله کردند، اما با واکنش مدافعان مجلس، این طرح شکست خورد و شاه هم به ناچار از در صلح و آشتی با مجلس درآمد و سوگند خورد به مشروطه وفادار بماند. از طرفی نشریات مشروطهخواه هم به شاه انتقادات تند و گاه توهینآمیز میکردند و بسیاری از اقدامات او را خلاف قانون میدانستند و حتی بعضاً خواهان برکناری او بودند. در اسفند همان سال، در حالی که مذاکرات به سمت مصالحه بین شاه و مجلس پیش میرفت، عدهای مهاجم ناشناس منتسب به گروه تحت رهبری حیدرخان عمواوغلی به شاه سوءقصد کردند که نافرجام ماند. محمدعلی شاه که از جان خود بیمناک شده بود، پس از مدتی به باغشاه عزیمت و از مجلس درخواست کرد که هشت تن از سران انقلابی مجلس نظیر جهانگیرخان صور اسرافیل، سید جمال الدین واعظ، ملکالمتکلمین و سید محمدرضا مساوات تبعید شوند. پس از مقاومت مجلس، شاه نیروهای قزاق به فرماندهی ولادیمیر لیاخوف را برای بهتوپبستن مجلس و دستگیری مخالفان خود مأمور نمود. پس از تعطیلی مجلس، محمدعلی شاه قول داد مجلس را دوباره دایر کند، اما این وعده هیچگاه عملی نشد.
سرکوب مخالفان در تهران و بسیاری از شهرهای ایران با سهولت انجام شد و برخی از آنها اعدام شدند. اما در تبریز، مقاومت مسلحانه گروهی از مشروطهخواهان مانع تسخیر این شهر شد. نیروهای دولتی، تبریز را محاصره کردند تا با تحت فشار قرار دادن مردم، مقاومت تبریز را بشکنند، اما موفق نشدند. نیروهای مشروطهخواه در شهرهای دیگر به تکاپو افتادند؛ چنانکه ایل بختیاری به رهبری ضرغامالسلطنه بر اصفهان چیره شد و در گیلان، محمدولیخان تنکابنی، با تغییر موضع به مشروطهخواهان پیوست. نیروهای مشروطهخواه تحت فرماندهی این دو تن، برای احیای نظام مشروطه به سمت تهران حرکت کردند و پس از چند روز زد و خورد، کنترل تهران را به دست گرفتند. پس از فتح تهران، مشروطهخواهان محمدعلی شاه را از سلطنت عزل و فرزند خردسالش احمد میرزا را به جای او منصوب کردند.
هرچند که مراجع تقلید در نجف، از مشروطه پشتیبانی میکردند، اما یکی از مستمسکهای اصلی محمدعلی شاه برای تعطیلی مجلس، ادعای مخالف بودن مشروطه با شرع اسلام بود. در عین حال، مطالب نشریات و انجمنهای وقت که گاهی با تهدید و توهین به شاه همراه بود، بهعنوان یکی از زمینههای اقدامات او دانسته میشود. پس از پیروزی انقلاب مشروطه، گروههای مختلف مشروطهخواه، حتی در مجلس، دچار اختلافاتی بودند؛ چنانکه بعضی از نمایندگان مجلس مخفیانه یا علنی برای پیشبرد اهداف شاه اقدام میکردند. از سوی دیگر، انعقاد قرارداد ۱۹۰۷ مابین امپراتوری بریتانیا و امپراتوری روسیه، که خیال بریتانیا را از بابت تهدید شدن منافعش در هند توسط روسیه راحت میکرد، زمینه نفوذ بیشتر روسیه در دربار را فراهم کرد و دست محمدعلی شاه را در اقدامات خود باز کرد. با این حال، امپراتوری بریتانیا، پادشاهی آلمان و حتی روسیه تزاری، برچیدن مجلس شورای ملی را تأیید نکردند.