عۊطارد
From Wikipedia, the free encyclopedia
عۊطارِد یا مرکۊري (نماد: ) ايته جه خۊري منظۊمه سیارهئن ايسه. أ سیاره کمترين فاصله-یأ خۊر ٚ أمرأ دأره. عۊطارد حۊدۊد ۴۸ کيلۊمتر بر ثانیه سۊرعت ٚ أمرأ هر ۸۷,۹۷ رۊج اي وار خۊر ٚ دؤر گرده ؤ تۊندترين سیاره، خۊري منظۊمه سیارهئن ٚ مئن ايسه، هأن ٚ وأسي فارسي مئن اۊن-أ تير دۊخانئده. باستاني رۊم ٚ مئن مِرکۊري اۊن ٚ نام بۊ کي خۊدایان ٚ پیک ٚ معني-أ دهه ؤ باستاني یۊنان ٚ مئن ني هِرمِس (Ἑρμῆς)، کي سۊرعت ٚ خۊدا ايسه نام دأشتي.[1]
عۊطارد ايته جه چارته سنگي سیارهئن ايسه ؤ خۊري منظۊمه کۊچيترين ؤ دۊرۊنيترين سیاره ايسه ؤ رۊجا مأنستن، زيمي ؤ خۊر ٚ گردسن ٚ مدار ٚ دۊرۊن نهأ. عۊطارد قمر نأره ؤ اۊ بخش عۊطارد ٚ جه کي خۊر ٚ مقابل قرار گيره پۊر داغ ؤ اۊ ور ني کي پۊشت جه خۊر قرار گيره پۊر سرده ؤ اۊن ٚ دما بيجير ايسه. عۊطارد خۊ انتقالي مدار-أ ۸۷,۹۷ ته رۊج ٚ مئن اي وار دواره. عۊطارد ٚ نزديکي خۊر ٚ جه باعث به کي أ سیاره زيمي جه فقط خۊر ٚ فۊشؤن ٚ پسي اؤفؤق ٚ خۊرخۊس ؤ خۊر ٚ جؤرآمؤن ٚ پسي اؤفؤق ٚ خۊرتاو ٚ مئن شأ اۊن-أ دئن. أ زمات ٚ مئن عۊطارد ايته پۊر سۊ ستاره-یأ مأنه. عۊطارد ٚ دئن رۊجا جه ايبچه سختتر ايسه.
عۊطارد هر دۊ واري کي خۊر ٚ دؤر گرده، سۊ وار خۊ محور ٚ دؤر چرخه ؤ اۊن ٚ وضعي حرکت، انتقالي حرکت ٚ نسبت ۳ به ۲ ايسه[2] ؤ شأ گۊتن کي ايته کامل ٚ رۊج عۊطارد ٚ مئن ۱۷۶ ته زيمي رۊج ٚ أندر طۊل کشه.[3] ولي گرانشي قۊفل کي خۊر ٚ جاذبه أثر ٚ وأسي ايسه، باعث به کي ايته ور جه عۊطارد، خۊر ٚ سمت قۊفل ببه ؤ أن باعث به کي ايته کامل ٚ رۊج عۊطارد ٚ مئن طۊلاني ببه. عۊطارد هر دۊ واري کي خؤر ٚ دؤر گرده اي وار خۊ دؤر چرخه ؤ أگه ايته کس عۊطارد ٚ مئن بئسه هر دۊته عۊطاردي سال ٚ مئن ايته رۊج-أ دينه.
عۊطارد ٚ سطح مانگ-أ مأنه ؤ زيمي شيناسي نظر ٚ جه مألۊم کۊنه أ سیاره پۊر زمات بۊ کي فعال نۊبۊ. با أنکي عۊطارد أتمؤسفر نأره ؤ گرما اۊن ٚ مئن گير دنکفه ولي اۊن ٚ رۊجان ٚ سطحي دما باخي خۊري منظۊمه سیارهئن ٚ جه ويشتره ؤ اۊن ٚ دما ۱۰۰ درجه کلوين (۱۷۳- سانتیگراد، ۲۸۰- فارنهایت) جه شو ٚ مئن شرۊع به ؤ تا ۷۰۰ درجه کلوين (۴۲۷ درجه سانتیگراد، ۸۰۰ درجه فارنهایت) رۊج ٚ مئن جؤر شه. اۊن ٚ قۊطبي جيگایان ٚ دما ني ۱۸۰ درجه کلوين ٚ جير (۹۳- درجه سانتیگراد، ۱۳۶ درجه فارنهایت) ايسه.
تا هأسأ دۊته فضاپیما اۊسه بۊبؤسته عۊطارد، مارينر ۱۰ ۱۹۷۴ ؤ ۱۹۷۵ سالان ٚ مئن؛ ؤ مسنجر، کي ۲۰۰۴ دۊرۊن اۊسه بۊبؤست ؤ چار سال فضا بئسا ؤ ۴,۰۰۰ وار عۊطارد دؤر بچرخسته ؤ آخرپسي ني ۳۰ آوریل ۲۰۱۵ اۊن ٚ سۊخت تۊمام-أ بؤست ؤ بکفت عۊطارد ٚ مئن.[4][5][6] ايته دئه فضاپیما ني بپي کؤلؤمبؤ نام ٚ أمرأ قرار ايسه کي ۲۰۲۵ سال ٚ مئن، عۊطارد ٚ مدار-أ وارد ببه.
با أنکي عۊطارد ايته کۊچي سیاره ايسه ولي اۊن ٚ مغناطيسي میدان نسبتا قوي ايسه ؤ اۊن ٚ مغناطيسي میدان ٚ شدت زيمي نسبت، ايصدؤم ايسه.[7][8] أ سیاره جرم ٚ نظر ٚ جه نؤهؤمي سیاره خۊري منظۊمه مئن ايسه.