Վերին պալեոլիթ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Վերին պալեոլիթ կամ ուշ հին քարի դար, ժամանակահատված մարդկության պատմության ընթացքում, հին քարի դարի երրորդ և վերջին շրջանը։ Լայն թվագրումով՝ սկսվել է մոտ 50 000 տարի առաջ և ավարտվել է հոլոցենի սկզբում՝ մոտ 10 000 տարի առաջ։ Ըստ որոշ տեսությունների՝ այս թվագրման սկիզբը համընկնում է վաղ ժամանակակից մարդկանց վարքագծային արդիության ի հայտ գալու հետ, իսկ ավարտը՝ նեոլիթյան հեղափոխության և գյուղատնտեսության գալուստով։ Պալեոլիթի ավարտը համընկնում է պլեյստոցենի ավարտին և հոլոցենի սկզբին։
Ստորին պալեոլիթ (մոտ 2,6 միլիոն - 100 հզ տարի առաջ) | |
---|---|
Օլդուվայան մշակույթ (2,6-1,8 մլն տարի առաջ) | |
Աշելյան մշակույթ (1,7-0,1 մլն տարի առաջ) | |
Աբբեվիլիյան մշակույթ (1,5-0,3 մլն տարի առաջ) | |
Կլեկտոնյան մշակույթ (0,6-0,4 մլն տարի առաջ) | |
Միջին պալեոլիթ (300 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Մուստիերյան մշակույթ (300 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Սանգոյան մշակույթ (500 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Աթերյան մշակույթ (90 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Սթիլբեյան մշակույթ (71,9 - 71 հզ տարի առաջ) | |
Հովիսոնս-Պորտի ինդուստրիա (65,8 - 59,5 հզ տարի առաջ) | |
Էմիրյան մշակույթ (մոտ 47 - 36 հզ տարի առաջ) | |
Վերին պալեոլիթ (50 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Բարադոստյան մշակույթ (36 հզ տարի առաջ) | |
Շատելպերոնյան մշակույթ (35 - 29 հզ տարի առաջ) | |
Սելեթյան մշակույթ (40 - 28 հզ տարի առաջ) | |
Ստրելեցյան մշակույթ (մոտ 32 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Օրինյակի մշակույթ (32 - 26 հզ տարի առաջ) | |
Գրավետյան մշակույթ (28 - 22 հզ տարի առաջ) | |
Էպիգրավետյան մշակույթ (22 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Սոլյուտրեյան մշակույթ (21 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Բադեգուլյան մշակույթ (19 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Մադլենյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Զարզիյան մշակույթ (18 - 8 հզ տարի առաջ) | |
Քեբարյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Համբուրգյան մշակույթ (14 հզ տարի առաջ) | |
Արենսբուրգյան մշակույթ (11 հզ տարի առաջ) | |
Սվիդերյան մշակույթ (10 հզ տարի առաջ) | |
Հին քարի դարի պորտալ |
Վերին պալեոլիթ արդյունաբերության համար բնորոշ է օգտագործել պրիզմատիկ միջուկները կանոնավոր բեկորներ հեռացնելու համար, հաճախ՝ թիթեղաձև։ Գործիքների շատ մասնագիտացված ձևեր են հայտնվում։ Լայնորեն տարածվում է ոսկորների մշակումը գործիքների արտադրության համար, այդ թվում՝ ոսկրային կամ փայտե մասերի համակցությունը քարե մասերի հետ։ Տարածվում են քարերի հղկումը, սղոցումը, շաղափումը։ Գոյություն ունեն կերպարվեստի բազմաթիվ հուշարձաններ։ Մշակույթի զարգացման տեմպն ու բազմազանությունը մեծանում են[1]։
Ավստրալիայի բնակեցումը, ամենայն հավանականությամբ, տեղի է ունեցել մոտ 60 հազար տարի առաջ։ Եվրոպան բնակեցված է եղել 45 հազար տարի առաջ։ Հայտնի է, որ անատոմիականորեն ժամանակակից մարդիկ Սիբիրի հյուսիս են ներթափանցել մինչև 58-րդ զուգահեռը մոտ 45 հազար տարի առաջ (Ուստ-Իշիմի մարդ)։ Վերին պալեոլիթը բաժանված է Վերջին սառցադաշտային առավելագույնով, մոտավորապես 25-15 հազար տարի առաջ դարաշրջանով։ Նոր աշխարհի բնակեցումը տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ Արևելյան և Կենտրոնական Ասիայի բնակչությունը մոտ 35 հազար տարի առաջ հասավ Բերինգի ցամաքային կամուրջին և տարածվեց Ամերիկայում մոտ 15 հազար տարի առաջ[2]։
Արևմտյան Եվրասիայում պալեոլիթը Վերջին սառցադաշտային առավելագույնի վերջից անցնում է այսպես կոչված էպիպալեոլիթ կամ մեզոլիթ՝ սկսած 15 հազար տարի առաջ։ Սառցադաշտային նահանջը հոլոցենում սկսվում է 11,7 հազար տարի առաջ (մեր թվարկությունից առաջ 10-րդ հազարամյակում), ընկնելով Հին աշխարհի էպիպալեոլիթում և նշանավորելով հողագործության ամենավաղ ձևերի սկիզբը Բարեբեր մահիկում։