Biodiversity
ogo nke mgbanwe nke ụdị ndụ / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ihe dị iche iche dị ndụ ma ọ bụ ụdị ndụ dị iche iche bụ ụdị dị iche iche na mgbanwe nke ndụ n'ụwa. Ihe dị iche iche dị iche iche bụ ihe ngbanwe nke mkpụrụ ndụ ihe nketa (mgbanwe mkpụrụ ndụ ihe nketa), ụdị (ụdị dị iche iche dị iche iche), na gburugburu ebe obibi (dị iche iche gburugburu ebe obibi) ọkwa.[1]. A naghị ekesa ihe dị iche iche dị ndụ n'otu n'otu n'ụwa; ọ na-adịkarị ukwuu n'ebe okpomọkụ n'ihi ihu igwe na-ekpo ọkụ na mmepụta ihe dị elu na mpaghara dị nso na equator. Usoro gburugburu ebe obibi nke oke ọhịa na-ekpuchi ihe na-erughị 10% nke elu ụwa ma nwee ihe dịka 90% nke ụdị ụwa. Ọdịiche dị iche iche nke mmiri na-adịkarị elu n'akụkụ oke osimiri dị na Western Pacific, ebe okpomọkụ dị n'elu oke osimiri na-adị elu, na n'etiti-latudinal band n'oké osimiri nile. Enwere gradients latitude n'ụdị dị iche iche. Ihe dị iche iche dị iche iche na-emekarị na-agbakọta n'ebe dị ọkụ, na-amụbakwa ka oge na-aga, mana ọ ga-abụ na ọ ga-eji nwayọ nwayọ n'ọdịniihu dịka isi ihe na-akpata igbutu osisi. Ọ gụnyere usoro evolushọn, gburugburu ebe obibi na omenala na-akwado ndụ.[2]
A na-eche na ihe karịrị 99.9% nke ụdị niile birila n'ụwa, ihe karịrị ijeri ise, na-eche na ọ ga-apụ n'anya. Atụmatụ na ọnụọgụ ụdị ụdị ụwa dị ugbu a sitere na nde 10 ruo nde 14, nke edekọla ihe dị ka nde 1.2 na ihe karịrị 86% akọpụtabeghị ya. Ngụkọta ọnụ ọgụgụ isi abụọ DNA metụtara n'ụwa bụ 5.0 x 1037 ma tụọ ijeri tọn 50. N'iji ya tụnyere, a na-eche na mkpokọta biosphere dị ihe ruru ijeri tọn carbon anọ. Na Julaị 2016, ndị ọkà mmụta sayensị kọrọ na-achọpụta usoro nke mkpụrụ ndụ ihe nketa 355 sitere na ụwa ikpeazụ nna nna nkịtị (LUCA) nke ihe niile dị ndụ n'ụwa.
Afọ nke Ụwa dị ihe dị ka ijeri afọ 4.54 Ihe akaebe izizi na-enweghị mgbagha nke ndụ dị opekata mpe site na ijeri afọ 3.7 gara aga, n'oge Eoarchean mgbe ihe gbasara mbara ala malitere ịgbasi ike na-eso ụzọ mgbaze Hadean eon.Enwere fossils microbial mat dị na nkume aja dị ijeri afọ 3.48 achọtara na Western Australia.
Ihe akaebe izizi nke anụ ahụ nke ihe biogenic bụ graphite n'ime okwute meta-sedimentary dị ijeri afọ 3.7 achọpụtara na Western Greenland. N'oge na-adịbeghị anya, na 2015, a chọtara "ndụ nke ndụ biotic" n'ime okwute dị ijeri afọ 4.1 na Western Australia. Dị ka otu n'ime ndị nchọpụta si kwuo, "Ọ bụrụ na ndụ bilitere ngwa ngwa n'ụwa ... mgbe ahụ ọ nwere ike ịbụ ihe na-emekarị na mbara igwe."
Ebe ọ bụ na ndụ malitere n'ụwa, mkpochapụ isi ise na ọtụtụ obere ihe nwere dugara na nnukwu na mberede ọdịda dị iche iche dị iche iche. Phanerozoic aeon (afọ 540 gara aga) gosiputara mmụba ngwa ngwa na ụdị dị iche iche site na mgbawa Cambrian—oge nke ọtụtụ phyla multicellular pụtara na mbụ. Nde afọ 400 na-esote gụnyere ugboro ugboro, nnukwu mfu dị iche iche nke ụdị ndụ dị iche iche nkewapụtara dị ka mmemme mkpochapụ. N'ime Carboniferous, ọdịda oke ọhịa butere nnukwu ọnwụ nke osisi na ndụ anụmanụ. Ihe omume mkpochapụ Permian–Triassic, afọ 251 gara aga, bụ nke kacha njọ; mgbake vertebrate were afọ nde 30. Ihe kacha ọhụrụ, ihe omume mkpochapụ Cretaceous–Paleogene, mere na nde afọ 65 gara aga ma na-enwekarị dọtara mmasị karịa ndị ọzọ n'ihi na ọ rụpụtara na mkpochapụ nke dinosaur na-abụghị nke avian
Mgbanwe gburugburu ebe obibi ngwa ngwa na-ebutekarị mkpochapụ. Ọgba aghara dị iche iche nke ihe ndị dị ndụ na-aga n'ihu n'ụwa ọ bụghị nanị na-agụnye mkpochapu ihe ndị dị ndụ, kamakwa mfu nke ahụmahụ na nwayọọ nwayọọ na-ada ada nke omenala ihe ọmụma na mkpokọta ebe nchekwa nke ụdị. Oge kemgbe mmalite nke mmadụ egosila mbelata ihe dị iche iche dị ndụ na-aga n'ihu na mfu nke ụdị mkpụrụ ndụ ihe nketa dị iche iche aha ya bụ mkpochapụ Holocene, ma na-ezokarị aka dị ka mkpochapụ nke isii. Ihe kpatara mbelata ahụ bụ n'ụzọ bụ isi site na mmetụta mmadụ, ọkachasị mbibi ebe obibi. N'aka nke ọzọ, ụdị ndụ dị iche iche na-emetụta ahụike mmadụ n'ọtụtụ ụzọ, ọ bụ ezie na a na-amụ mmetụta ole na ole na-adịghị mma.