Деңизге чыга албаган өлкөлөр
From Wikipedia, the free encyclopedia
Деңизге чыга албаган өлкө - океан менен байланышы жок же жээктери эндоргейдик бассейндерде жайгашкан өлкө. Учурда деңизге чыга албаган 44 мамлекет жана жарым-жартылай таанылган деңизге чыга албаган 4 мамлекет бар. Казакстан дүйнөдөгү эң чоң деңизге чыга албаган өлкө [1].
1990-жылы дүйнөдө деңизге чыга албаган 30 өлкө болгон. Советтер Союзунун жана Чехословакиянын ыдырашы, Югославиянын, Түштүк Осетиянын (жарым-жартылай таанылган), Эритреянын, Черногориянын, Түштүк Судандын жана Луганск Эл Республикасынын (жарым-жартылай таанылган) ыдырашы, Косовонун көз карандысыздыгынын бир тараптуу жарыяланышы (жарым-жартылай таанылган)15 жаңы деңизге чыга албаган мамлекет жана жарым-жартылай таанылган деңизге чыга албаган 5 мамлекеттин пайда болушуна алып келген. Мурдагы деңизге чыга албаган Чехословакия 1993-жылдын 1-январында таркап кеткен. 2022-жылдын 5-октябрында Луганск Эл Республикасы Россияга аннексияланып, де-факто деңизге чыга албаган мамлекетке айланган [1].
Жалпысынан алганда, деңизге чыгуу мүмкүнчүлүгүнүн жоктугу ачык деңизге чыгууга тоскоолдук кылган кээ бир саясий жана экономикалык кемчиликтерди жаратат. Ушул себептен улам, тарых бою чоң-кичине элдер байлык, кан төгүү жана саясий капитал үчүн чоң чыгымга учураса да, ачык сууларга жетүүгө умтулушкан [1].
Деңизге чыга албай калуу экономикалык өнүгүүнүн деңгээлине, соода жолдорун жана соода эркиндигине, тилдик тоскоолдуктарга жана башка факторлорго байланыштуу жумшартылышы же курчушу мүмкүн. Андорра, Австрия, Лихтенштейн, Люксембург, Сан-Марино, Швейцария жана Ватикан сыяктуу Европанын деңизге чыга албаган айрым өлкөлөрү дүйнөлүк саясий иштерде бейтараптуулукту сакташат. Бирок, деңизге чыга албаган 44 өлкөнүн 32си, анын ичинде Африкадагы, Азиядагы жана Түштүк Америкадагы деңизге чыга албаган бардык өлкөлөр Бириккен Улуттар Уюму тарабынан деңизге чыгууга мүмкүнчүлүгү жок өнүгүп келе жаткан өлкөлөр (LLDCs) катары классификацияланган [2]. Адамдык өнүгүү индекси (АӨИ) эң төмөн болгон он эки өлкөнүн тогузу деңизге чыга албайт .Эл аралык демилгелер Бириккен Улуттар Уюмунун 2030-жылга чейин теңсиздикти олуттуу кыскартууга багытталган Туруктуу өнүгүү максаттары сыяктуу маселелерден келип чыккан теңсиздикти кыскартууга багытталган .