Португалия
From Wikipedia, the free encyclopedia
Португалия (порт. Portugal, миранд. Pertual), официал тӀвар Португалиядин Республика (порт. República Portuguesa) — Европадин виридалайни рагъакӀидай пата авай гьукумат. Пиреней зуростровдин кьиблединни — рагъакӀидай пата чка кьунва. Кефер ва рагъэкъечӀдай пата Испаниядихъ галаз са сергьятра ава, кьибле ва рагъакӀидай патарай Атлантик океандин ятари кьунва. Гьукуматдин тӀвар Порту шегьердин тӀварцӀикай арадал атана, латин чӀалал Portus Cale — «чими порт» мана гузва[4].
Португалия República Portuguesa | |||||||||||
|
|||||||||||
Кьилин шегьер: | Лиссабон[1] | ||||||||||
Шегьерар: | Лиссабон, Порту | ||||||||||
Аслутуширвал: | 1143 йисан 5 октябрдиз (Леон пачагьвалдилай) | ||||||||||
ЧӀал: | португал чӀал, миранд чӀал | ||||||||||
Идара авунин тегьер: | Парламентвилин республика | ||||||||||
Кьил: | Марселу Ребелу де Соуза (президент) Антониу Кошта (премьер-министр) | ||||||||||
Майдан: | 92 225,61[2] км² (109-лагьай) | ||||||||||
· Цин кьадар %: | 0,5 | ||||||||||
Агьалияр: | 10 347 892 кас (88-лагьай) | ||||||||||
· Агьалийрин чуькьуьнвал: | 114 кас/км² | ||||||||||
Пул: | евро | ||||||||||
КъВБ: | 372,5[3] млрд. $ (51-лагьай) | ||||||||||
· АСКА КъВБ: | 36 246[3] $ | ||||||||||
ИПВИ: | 0,850 (38-лагьай) | ||||||||||
Домен: | .pt, .eu | ||||||||||
Телефондин код: | +351 | ||||||||||
Сятдин чӀул: | +0 / +1 |
Португалиядин чилерал дегь чӀавалай инсанри уьмуьр авурди малум я. Галияр, кельтар, лузитанар, кинетар, финикияр, римвияр ва дегь немец халкьарикай свевар, бурияр, вестготар хьтин дегь тайифайри Португалиядин харусенятда, медениятда ва тарихда чӀехи гел тунва. Гилан Португалиядин майдандик акатзавай Лузитания провинция Рим империядиз талукь тир. Португал чӀалан арадал атуниз римдин культуради чӀехи таъсир ганва: португал чӀал, римвийрин латин чӀалаз пара мукьва я.
8 виш йисан эхирда Кеферпатан Африкадин мусурман тайифа маврри, саки вири Пиреней зуростровда чка кьунвай Лузитания провинция чпиз муьтӀуьгъарун паталди иниз куьч жез эгечӀнай. Гуьгъуьнин виш йисуз Португалиядай мусурманарни христианар чукурзавай, ва Галиция Королвалдин къене чпиз Португалиядин Графвал тукӀуьрнай. 1139 йисуз и графвал Галиция Королвалдикай чара хьана ва кьилдин Португалиядин Королвал арадал атана.
XV—XVI виш йисарин береда гьуьлерин къекъуьнрин куьмекдалди Поргугалияди Африкада, Азияда ва Кьиблепатан Америкада колонияяр авуна, вичиз зурба империя туькӀуьрнай, гьа чӀавуз Португалия полидикадин ва яракьвилин къуватрин крара дуьнья гьукуматрин арада кӀвенкӀе аваз физвай[5].
1755 йисуз Лиссабонда хьанвай зурзунин ва виридалай чӀехи колония Бразилия Португалиядин гъиликай акъатунин себебдал Португалиядин экономикадизни политикадин кӀеви зиянар галукьна.
1910 йисуз монархия алудна, диктаторвилин гьукумдин республика арадал атанвай.
Португалия вилик фенвай уьлквейрикай я[6], яшамиш тегьердин рейтингда дуьньяда 19-лагьай чка кьунва[7][8]. Европа Садвалдин ва Садхьанвай халкьарин Организациядин член я, Португалия гьакӀни Латин садвал, Латин Америкадин уьлквейрин организация, ОЭСР, НАТО, Португал чӀалан уьлквейрин садвал, евродин зона ва Шенгендин зона хьтин организацияриз бине эцигнай уьлкве я[9].