Sjtieëfteciefer
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Mit inne Sjtieëfteciefer (óch: mortaliteet) is e begrip i de demografie, oeë-mieë me 't aatal gesjtórvene per 1000 lüj in 'ne joar i e aafgebakenk gebeed aadoed. Normaal óngersjieëd me 't:
- Bruto sjtieëfteciefer, 't aatal gesjórvene per 1.000 lüj
- Zoegelingesjtieëfteciefer, 't aatal gesjtórve kinker die junger as 1 joar zing per 1.000 lüj.
As me de demografie uëver de ganse weëlt besjoewt, zeet me twieë tendense deë gereleteërd zint tót 't sjtieëfteciefer. I rieker lenger weëde minder lüj gebuëre, oeë-durch kót gezag i verhawwing tót 't aatal gebuërene mieër lüj sjtieëfe. Dees óntwikkeling blieëf zich vuëtzatte i mitnaam Wes-Europa. I de armer lenger, de zoeëgeneumde derde weëlt, is 't sjtieëfteciefer vöal hoeëger es i de rieker lenger. 't Guëf óch mieëstens e zieër hoeëg zoegelingesjtieëfte durch tekót aa medisje zórg e 't tekót aa de kwaliteet d'r va. Óch guëf 't i derde weëlt e hoeëger algemeë sjtieëfteciefer, dat mieëstens óch te linke is aa sjlechte medisje vuurzieninge en interne uurzaker, wie netuurramper (en sjlechte vuurberiedinge), krieëge óf 'n insjtabiel politieke situaasj (waat gewalt mit zich mieëbrink).
Doa teëngeuëver sjteet dat de lenger i d'r derde weëlt e gans hoeëger gebuërteciefer hant, oeë-durch toch e positieve bevólkingsgreuj is. Óch migraasj noa anger (rieker) lenger beivuurbild, drök d'r bevólkingsgreuj neet. De rieker lenger hant e zieër lieëg zoegelingesjtieëfte mit e lieëger gebuërteciefer en e rilletief hoeëg sjtieëfteciefer, allewiel de mieëste Wes-Europese lenger toch 'n lichte greujende bevólking hant, dat deels óch te make hat mit immegraasj.
I de demografie sjpreëkt me uëver e sjtieëfteuëversjót, went 't sjtieëfteciefer hoeëger is as 't gebuërteciefer óf algehele bevólkingsgreuj. 't Teëngeuëvergesjtilde is 't gebuërteuëversjót, oeë sjprake va is went 't aatal gebuërte's hoeëger is as 't aatal sjtieëfgevelle.