Żambja
stat sovran fl-Afrika tan-Nofsinhar / From Wikipedia, the free encyclopedia
Iż-Żambja hi nazzjon fl-Afrika. uffiċjalment ir-Repubblika taż-Żambja (bl-Ingliż: Republic of Zambia) hija pajjiż mingħajr baħar li jinsab fil-parti tan-nofsinhar-ċentru tal-kontinent Afrikan. Hija mdawwar mar-Repubblika Demokratika tal-Kongo fit-tramuntana, it-Tanżanija fil-grigal, il-Malawi. u l-Możambik fil-lvant, iż-Żimbabwe u l-Botswana fin-nofsinhar, in-Namibja fil-Lbiċ u l-Angola fil-punent. L-isem attwali tiegħu ġej mix-Xmara Zambezi, ix-xmara ewlenija fil-pajjiż. Il-popolazzjoni hija kkonċentrata prinċipalment madwar il-kapitali tagħha, Lusaka, fin-nofsinhar u l-provinċja ta' Copperbelt fit-tramuntana, iċ-ċentri ekonomiċi ewlenin tal-pajjiż.
Dan l-artiklu dwar il-ġeografija huwa nebbieta. Jekk trid, tista' tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l-artiklu, dejjem skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
Oriġinarjament abitati minn popli Joisan, ir-reġjun ġie mibdul bl-espansjoni tal-Bantu matul is-seklu 13. Wara l-esploraturi Ewropej fis-seklu 18, l-Ingliżi kkolonizzaw ir-reġjun u ffurmaw il-protettorati tar-Rhodesia tal-Grigal u Barotseland lejn l-aħħar tas-seklu 19. Dawn ingħaqdu fl-1911 biex jiffurmaw Northern Rhodesia. Għal ħafna mill-perjodu kolonjali, iż-Żambja kienet iggvernata minn amministrazzjoni maħtura minn Londra bil-parir tal-British South Africa Company.
Iż-Żambja pproklamat l-indipendenza tagħha mir-Renju Unit fl-24 ta' Ottubru, 1964, b'Kenneth Kaunda bħala l-ewwel president tagħha permezz tal-Partit tal-Indipendenza Nazzjonali Magħquda (UNIP), li kellu l-poter mill-1964 sal-1991. Kaunda kellu rwol ewlieni fid-diplomazija reġjonali, billi kkoopera mill-qrib ma’ l-Istati Uniti fit-tfittxija ta' soluzzjonijiet għal kunflitti fin-Nofsinhar tar-Rhodesia (Żimbabwe), l-Angola u n-Namibja. Mill-1972 sal-1991, iż-Żambja kienet stat ta' parti waħda taħt il-motto "One Zambia, One Nation" maħkum minn Kaunda. Id-demokratiku soċjali Frederick Chiluba tal-Moviment għad-Demokrazija Multipartiti rebaħ l-elezzjoni tal-1991, u beda perjodu ta' deċentralizzazzjoni u tkabbir soċjoekonomiku. Minn dakinhar iż-Żambja saret stat b'ħafna partiti u esperjenzat diversi tranżizzjonijiet paċifiċi tal-poter.
Iż-Żambja għandha riżorsi naturali abbundanti, inklużi minerali, ilma ħelu, forestrija u art li tinħarat. Is-Suq Komuni għall-Afrika tal-Lvant u t-Nofsinhar (COMESA) għandu l-kwartieri ġenerali f'Lusaka. Il-president attwali huwa Hakainde Hichilema.
Fruntieri totali taż-Żambja: 6,043.15 km, pajjiżi tal-fruntiera (8): Angola 1,065 km; Botswana 0.15 km; Repubblika Demokratika tal-Kongo 2,332 km; Malawi 847 km; Możambik 439 km; Namibja 244 km; Tanżanija 353 km; Żimbabwe 763 km.