Dartigjöärigen Oorlog
grouten kryg in Europa in et 17de joarhonderd / From Wikipedia, the free encyclopedia
Den Dartigjöärigen Oorlog (1618–1648) was nen kryg wåras de meyste vöärname partyen van Europa sik med bemöden. Deyls was et nen gelöyvsstryd tüsken katoliken un protestanten, mär Frankryk sat der ouk in üm der land an oaver te holden. Den dartigjöärigen oorlog steyt to book as eyne van de längste un doudelikste oorlöge. Tüsken de 4,5 töt 8 miljoon soldåten un börgers kümmen der by ümme, ofwal döär gevechten, döär verhungering of seekdes. In deylen van wat nu Düütskland is störv de hälvde van de bevolking.
Den oorlog beslöög vöäral et Heylige Roumske Ryk, de Spaanske Neaderlanden, Noord-Spanje un Noord-Italie. Veldslage wörden selvs in Afrika un Amerika uutevöchten. Up den Middellandsen Sey un den Gulv van Biskaje güng et der ouk van. Ümdat der sou wyd uut evöchten wör un souvöäle partyen an med deaden, kan et eseen worden as den eyrsten wearldwyden oorlog.
Den dartigjöärigen oorlog vüng an do as de katolike ståten Spanje un Oustenryk de protestantse ståten in et noorden van et Heylige Roumske Ryk innöämen. Dat wördt de Boheymsk-Paltske un Noorddüütsk-Däänske Fase nöömd. Dårup küm Sweyden in et gewäär üm et spül weader protestantsk to krygen (Sweydske Fase). Frankryk sag underwyl nen kans üm Spanje un Oustenryk to verswakken (Franske Fase). Dat lükkeden uutendelik. Den oorlog küm to en ende med de Vreyde van Westfalen.
Verwante oorlöge sint den Tachtigjöärigen Oorlog, den Mantuaansken Upvolgingsoorlog, den Fransk-Spaansken Oorlog, den Torstensonoorlog, den Neaderlandsk-Portugeesken Oorlog un de Portugeeske Herstellingsoorlog.