Voor de tragedie "Helena" van Euripides zie: Helena (Euripides)

Helena
Ἑλένη, Helenè
Helena van Troje
Oorsprong	Griekse mythologie
Periode	Myceense beschaving, Trojaanse Oorlog
Gedaante	Halfgodin
Associatie	Oordeel van Paris
Literaire bronnen	Ilias, Odyssee, Aeneis, Helena, Cypria
Verwantschap
Ouders	Zeus en Leda / Zeus en Nemesis
Siblings	Kastor en Polydeukes, Clytaemnestra, Philonoe, Phoebe, Timandra
Partner	Menelaüs, Paris
Nakomelingen	Hermione
Bronzen munt van Helena van Troje, Valerio Belli
Portaal    Religie

Paris en Helena, door Jacques-Louis David (1788)

Helena door Evelyn De Morgan (1898)

Helena (Oudgrieks: Ἑλένη, Helenè) is een figuur uit de Griekse mythologie. Zij is een dochter van de oppergod Zeus en Leda. Helena was de mooiste vrouw van Griekenland. Zeus zou Leda verleid hebben in de gedaante van een zwaan en uit de eieren die Leda legde werden Helena en Polydeukes (Pollux) geboren. Dit verhaal leeft nog voort in de Latijnse uitdrukking ab ovo. Zeus zou dit gedaan hebben, omdat hij de wereld overbevolkt vond en daar door middel van Helena iets aan wilde doen. In dezelfde nacht waarin Helena en Polydeukes verwekt werden, verwekte Leda’s man, koning Tyndareos, bij haar ook nog twee kinderen: Klytaimnestra en Kastor.

Toen het tijd werd voor Helena om te trouwen, kwamen vele koningen en prinsen om haar hand vragen, of zonden afgezanten om dat in hun plaats te doen. Onder hen waren Odysseus, Menestheus, Aias de Grote, Patroklos en Idomeneus, maar de favoriet was Menelaüs, die niet in eigen persoon kwam maar vertegenwoordigd werd door zijn broer Agamemnon. Allen brachten prachtige en dure geschenken met zich mee, op Odysseus na.

Helena werd gedwongen te trouwen met Menelaüs, die altijd zijn broer Agamemnon volgde en steunde in alles. Bij Menelaüs kreeg ze een dochter, Hermione.

Helena naar Troje

De mythe gaat dat enkele jaren later Paris, een Trojaanse prins, naar Sparta kwam om het mooiste meisje van de wereld mee te nemen. Dit was Helena. Aphrodite had hem dit beloofd, als hij in ruil daarvoor haar zou kiezen als mooiste godin in het Parisoordeel, waarmee hij zich de woede van Athena en Hera op de hals haalde.

Toen Paris Helena en Menelaüs bezocht, ontvingen ze hem zeer hartelijk en met de hulp van Aphrodite werd Helena verliefd op Paris en verliet ze haar man, om bij haar nieuwe geliefde te zijn.

Toen Menelaüs ontdekte dat zijn vrouw weg was, vroeg hij zijn broer Agamemnon om raad. Agamemnon, die al jaren wilde strijden tegen Troje, zei tegen zijn broer dat hij de oorlog moest verklaren. Menelaüs riep alle koningen en helden van Griekenland samen om zo de Trojaanse Oorlog te beginnen. Er werden door de Grieken 'duizend schepen' te water gelaten om Helena uit Troje terug te krijgen. In Christopher Marlowes Doctor Faustus laat Mephistopheles Helena verschijnen in ruil voor Faustus' ziel. Als Faust haar schoonheid aanschouwt, roept hij uit: "Was this the face that launched a thousand ships?"

Na tien jaar oorlog, toen hij eindelijk - door de list met het houten paard - Troje was binnengedrongen, wilde Menelaüs Helena vermoorden. Maar toen Helena Menelaüs zag, brak de betovering en werd ze weer verliefd op hem. Menelaüs, die het niet over zijn hart kon verkrijgen haar te vermoorden, nam haar terug naar Sparta en werd met haar oud.

Helena naar Egypte

Een andere traditie (Stesichoros e.a.) wil dat niet Helena zelf, maar een op haar gelijkende schim door Paris wordt ontvoerd. De echte Helena wordt door Hermes uit Sparta ontvoerd en naar Egypte gebracht. De Trojaanse Oorlog (gevoerd omwille van een schim) zou daarmee volstrekt zinloos zijn geweest. Dit alles is de wrede wil van Hera, die Aphrodite probeert dwars te zitten (omdat de laatste door Paris tot schoonste der godinnen verkozen werd). Na de val van Troje is het Menelaüs niet gegund huiswaarts te keren: hij zwerft zeven jaar met zijn bemanning en de schijn-Helena over de zeeën. Uiteindelijk lijden ze schipbreuk en stranden aan de Egyptische kust. Wanneer Menelaüs bij het paleis van de lokale heerser (die Helena gevangen houdt om met haar te trouwen) aankomt, ontmoet hij zijn echte vrouw. Dit zorgt voor enige verwarring. Wanneer de schijn-Helena plotseling in rook opgaat, beseft Menelaüs dat zijn vrouw al die tijd in Egypte verbleef en dus niet overspelig was. Samen bedenken ze een list om aan de Egyptische koning Proteus te ontkomen en naar hun eigen Sparta terug te keren. Deze versie vormt de basis van Euripides' tragedie Helena. Dit verhaal van een 'deugdelijke Helena' is moedwillig gecreëerd, omdat het beeld van een overspelige Helena (zoals zij bij Homeros wordt afgeschilderd) Helena-aanbidders in Sparta en Argos een doorn in het oog was.

Stamboom

Trivia

Een milli-Helen is (vanwege die duizend schepen hierboven) schertsend gedefinieerd als 'de hoeveelheid schoonheid, voldoende voor het te water laten van een enkel schip'.