Maretak

Maretak
	Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Geavanceerde tweezaadlobbigen
Orde:	Santalales
Familie:	Santalaceae (Sandelhoutfamilie)
Geslacht:	Viscum
	Soort
	Viscum album; L. (1753)
	Vruchten
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Maretak op Wikispecies
Portaal	Biologie

De maretak (Viscum album) is een groenblijvende plant uit de sandelhoutfamilie (Santalaceae). De plant leeft op bomen. Het is een halfparasiet: voor water en zouten is de plant afhankelijk van zijn gastheer. De maretak wordt ook vogellijm of mistel genoemd, of met de Engelse naam mistletoe aangeduid. De maretak wordt thans ook met succes gekweekt.

Verspreiding

De maretak komt in geheel Nederland en in het oosten van België voor. In Zuid-Limburg is de soort vrij algemeen. Ten noorden van Zuid-Limburg komt de maretak minder frequent voor. In Nederland is de plant sinds 1 januari 2017 niet meer wettelijk beschermd.

In Midden-Europa komt de maretak ook veel voor en dan vooral in populieren en appelbomen. In Noord-Denemarken is de maretak aangetroffen op een ratelpopulier. De plant komt voor op populieren (echter niet op zwarte populieren), appelbomen, eiken, esdoorns, robinia's, grove dennen en meidoorns.

Kenmerken

De maretak is een groenblijvende halfparasiet op bomen, die wortelt in het hout van de gastheer. Het heeft leerachtige tegenoverstaande bladeren.

De witte, besachtige vrucht wordt door vogels verspreid. De bessen worden genuttigd in de oksel van een boomtak, het zaad blijft plakken en ontkiemt. De wortel groeit dan in de boom. Zaden worden niet verteerd en hebben een kleverige laag, vandaar ook de naam 'vogellijm'. De zaden zijn voor de mens giftig.

Bijnamen

Bijnamen die aan de wintergroene struik worden gegeven zijn boomkruid, duivelsgras, duivelsnest, hamschel, hamspoen, heksennest, holster, hulster, kersterhout, lijmkruid, mattekruid, mistel, mistletoe, priemst, raamsch, slangentong, viscus en vogellijm.

Culturele betekenis

Het Duitse woord voor heksenbezem is Mahrenest. 'Mare' betekent heks, nachtmerrie, nachtelijke kwelgeest of spook.
De maretak staat bekend als een heksenkruid.
De maretak werd aan de balken van stallen gehangen en diende om de mare te verjagen en zo het vee vruchtbaar te houden.
Bij de Kelten en Germanen was de maretak een heilige plant die in hun magische vruchtbaarheidsrituelen een belangrijke rol speelde. Volgens Plinius de Oudere sneed een in wit geklede druïde in de midwinterceremonie met een gouden sikkel de maretak uit de heilige eik. De afgesneden plant mocht de grond niet raken en werd in witte doeken opgevangen. Daarna slachtte de druïde de offerdieren en dompelde de maretak in water dat dan als bescherming tegen ziekten en onheil werd gebruikt.^[1] De offergaven waren bestemd voor de geesten van de vruchtbaarheid, zoals de godin Freya. Het gaat hier om de 's winters bladloze Loranthus europaeus, die op eiken groeit.
In de strips van Asterix en Obelix gebruikt de druïde Panoramix maretak als onderdeel van zijn geheime toverdrank voor onoverwinnelijkheid. Ook hier gaat het om de 's winters bladloze Loranthus europaeus, die op eiken groeit.
In de Noordse mythologie wordt Baldr door zijn blinde broer Hodr gedood met een pijl met een punt van maretak, hiertoe misleid door Loki. De maretak is volgens de mythologie het enige waarvoor Baldr kwetsbaar is.
Viscositeit (mate van stroperigheid) van vloeistoffen ontleent zijn naam aan Viscum, de botanische naam van het geslacht van de maretak. In de Middeleeuwen werden de bessen van de plant gekookt tot een stroperige en plakkerige substantie: de vogellijm. Deze werd uitgesmeerd op lijmstokken. Een vogel die erop ging zitten, kon vervolgens niet meer weg.
De maretak staat in de kruidengeneeskunde bekend als plant met medicinale eigenschappen. Hiernaar is onderzoek gedaan, met name naar toepassingen in de kankertherapie.^[2]