Wilsbekwaamheid is een begrip op het snijvlak van ethiek, filosofie, psychologie, geneeskunde, gezondheidszorg en recht, en duidt op het vermogen van een menselijk individu om zelfstandig beslissingen te nemen, én de gevolgen van een bepaalde beslissing te kunnen overzien.^[1][2][3] Ieder menselijk individu is wilsbekwaam, tenzij een deskundig arts vaststelt dat een individu voor het nemen van een bepaalde beslissing in een bepaalde situatie wilsonbekwaam is. Wilsbekwaamheid impliceert dat een persoon over redelijke kennis van een bepaalde kwestie beschikt, en in staat is op een bepaald moment, onder bepaalde omstandigheden, de gevolgen van een handeling, situatie of besluitvorming te overzien.^[4] Het vaststellen van de wilsbekwaamheid van een individu door een arts is gebonden aan de context waarbinnen door het individu wordt beslist; wat anderen van een beslissing vinden moet buiten beschouwing worden gelaten. Iemand met een verstandelijke handicap of bepaalde vorm van dementie, kan op een bepaald moment in een bepaalde situatie wilsbekwaam zijn, ook bij onderbewindstelling.^[5][6]

Situatie in Nederland

De term wilsbekwaamheid is niet wettelijk vastgelegd, wel wordt de term wilsonbekwaam op enkele plaatsen in de wet gebruikt. In het algemeen geldt dat een individuele beslissing rechtsgeldig is, als de beslissende persoon wilsbekwaam was, bijvoorbeeld de beslissing in het huwelijk te treden of een huis te verkopen.^[7] Het begrip wordt gebruikt als juridische norm voor een cognitieve toets van het beslisvermogen, waarbij emotionele en relationele aspecten moeten worden meegewogen. Druk of beïnvloeding door naasten is niet toegestaan.^[8]

Gezondheidszorg

De norm wilsbekwaamheid speelt een belangrijke rol bij het zelfbeschikkings-recht en wordt veel gehanteerd in relatie tot medische beslissingen. In Nederland heeft iedere burger het grondwettelijke recht op fysieke integriteit, dat wil zeggen de vrijheid om over zijn eigen lichaam te beschikken. Een arts of (thuis)zorgverlener dient de wilsbekwaamheid van de patiënt te toetsen alvorens deze de patiënt vraagt een beslissing te nemen aangaande een behandeling. Dat geldt ook voor minderjarigen.^[9] Bij medische dwangbehandeling is het een gerespecteerde opvatting dat verzet van een wilsbekwame een rol moet spelen bij de beslissing te behandelen.^[1][10] Voor medisch hulpverleners is door de beroepsorganisatie een stappenplan gemaakt om wilsbekwaamheid vast te stellen.^[11][12]

Notariële akte

Daarnaast is wilsbekwaamheid essentieel voor de geldigheid van een notariële akte, bijvoorbeeld een testament. Twijfelt een notaris aan de wilsbekwaamheid van een cliënt, dan is de beroepsrichtlijn dat een lijst met indicatoren moet worden nagelopen.^[13] De Beroepsvereniging van het Notariaat (KNB) is van mening dat de notaris een akte niet moet passeren als er indicatoren zijn voor wilsonbekwaamheid. De notaris dient dan een onafhankelijk arts te vragen wils(on)bekwaamheid vast te stellen.^[14] Derden mogen niet aanwezig zijn in dezelfde ruimte waar het gesprek ter voorbereiding van het concept-testament plaatsvindt. Een notaris moet nagaan of iemand zelfstandig, zonder beïnvloeding door derden, in staat is zich een rechtens relevante wil te vormen en inhoud en gevolgen van een te ondertekenen akte daarmee in overeenstemming zijn.^[15]

Wilsonbekwaamheid

Wilsonbekwaamheid wordt in sommige wetten omschreven als ‘niet in staat zijn tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake’. Het moet dus gaan om de toestand in een bepaalde kwestie of situatie. Een arts dient wilsonbekwaamheid vast te stellen in een bepaalde situatie voordat kan worden overgegaan tot handelingen die door een ander worden besloten, bijvoorbeeld als een patiënt in coma is. Hetzelfde geldt bij mensen die dementeren.

Wils(on)bekwaamheid is niet hetzelfde als handelings(on)bekwaamheid. Handelings(on)bekwaam betekent dat iemand wettelijk gezien iets mag dan wel niet mag.^[16] De wettelijke betekenis is dat iemand zelfstandig rechtshandelingen mag verrichten en daar ook verantwoordelijk voor te houden is.