Ladain
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ladain (daitsch: Latein, ladäänisch: lingua latina), is ä Indogermanisch Schbrooch, wu urschpringlisch vun de Ladiiner, de Bewuhner vun Latium mit Rom in de Midd, gebabbeld worre is.
Ladain (Lingua latina) | ||
---|---|---|
Schbrescha | Nua als Zwedschbrooch | |
Schbroochlischi Oideelung |
| |
Ofiziella Schdadus | ||
Omdssbrooch vun | Wadigaan | |
Schbroochkode | ||
ISO 639-1: |
la | |
ISO 639-2: |
lat | |
ISO 639-3: |
lat |
Ladain waa die Omdsschbrooch vum Reemische Raisch unn is so die domminierende Vakehrsschbrooch im wesdlische Middelmeerraam gworre. Wäährnd sisch vun de ladäänische Umgangsschbrooch, em sogenannde Vulgärladain, die romanische Schbrooche endwiggelt hänn, iss es Ladain vun de reemische Schriffdschdeller achnoch als doodi Schbrooch bis in die Noizääd als fiehrindi Schbrooch vun Lidderadur, Wisseschafd, Polidigg un Kersch erhalde gebliwwe. Gelehrdi wie de Thomas vun Aquin, Francesco Petrarca, Erasmus vun Rotterdam, Martin Luther, Nikolaus Kopernikus, René Descartes unn Isaac Newton hänn Wäärge uff Ladain gschriwwe. Bis ins 19. Jahrhunnerd wurde die Vorlesunge an de Universidääde in ganz Oiropa in Ladain abgeholde, in Pole unn Ungarn war es Ladainische bis dohin Omdsschbrooch. In unzählische Lehnwärder (bspw. „Zischel“ vun „tegulum“), Fremdwärder (bspw. „Interesse“, was hääsd: „dozwische sai“) unn Reedewennunge (bspw. „in vino veritas“, uff pälzisch: „Im Woi laid die Waahaid“) is Ladain bis heit ach in netromanische Schbrooche vohanne. Bei de Bildung vun naie Fachbegriffe werd immerwerre uffs Ladäänische zrickgegriffe, bspw. bam „Aadoomobil“ (wobai es "Audo" aischendlisch aldgrieschisch is), awwer ach in de Medizin, bei biologische Gaddungsbezeischnunge un aa bai onnere Wissenschafde. Die (Pharma-)Induschdrie greifd bai de Bildung vun de Name fer Medikamende un Drogerie-Addiggel aa immer widder uf ladainische (un aldgrieschische) Wordstämm serick: Herdsmiddel hänn oft die Silwe "cor" odder "kard" (grieschisch) fer Herds im Name, die Wordstämm "dent" odder "odont" (grieschisch) fer Zaa kummen in Zaapflescheprodugde vor. Sogar in de Schbrooch vun de Beheerde had mer frieher semindescht ladainische Brogge gebraucht. Zum Baischbiel had mer in de eschderraischisch Bürogradie im noinzehnde Johrhunnerd e genormder Vordruck erfunn, fer gleiche Vorgäng se beawwaide. Der hat "Simile" ("gleich, "ähnlich") gehääs. Un wonn e Beomder so engschdirnisch war, dasser nor no däm Vordruck hat känne schaffe, un näd rechts, un näd links, donn had mer denne "Simile-Raider" genennt. Mit de Zeit is aus em "Simile" donn e "Schimmel" worr, uff däm mer hat känne raide. Un färdisch war de "Amtsschimmel". Allerdings gäbds noch onnere Daidunge fer de Amtsschimmel, die beriddene Bürobote in de Schweiz zum Baischbiel odder der Schimmel (pälzisch: Grooz) uff de alde Akdedeggel. Wer's wääs, werd's wisse.
Wesche dere immense Bedoidung fer die schbroochlischi un kuldurelle Endwigglung vun Oiropa werd Ladain immernuch an Schule in de daitschschbroochische Länner un annere europäisch Staade gelehrd. Fer viele Schdudiegänge is es sogenannde „Latinum“ needisch, en qualifezeerde Nochwais, dass mer Ladain an de Schul gelernd hot.