Cassini-Huygens
misja badawcza do układu Saturna / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Cassini-Huygens?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Cassini-Huygens – misja bezzałogowej sondy kosmicznej przeznaczonej do wykonania badań Saturna, jego pierścieni, księżyców i magnetosfery. Jest ona wspólnym przedsięwzięciem trzech agencji kosmicznych: amerykańskiej NASA, europejskiej ESA i włoskiej ASI. Sonda została wystrzelona w październiku 1997 roku. W lipcu 2004 roku Cassini stał się pierwszym sztucznym satelitą Saturna, a odłączony od sondy próbnik Huygens w styczniu 2005 roku wylądował na powierzchni Tytana.
Inne nazwy |
Cassini Orbiter, Saturn Orbiter | ||
---|---|---|---|
Zaangażowani | |||
Indeks COSPAR |
1997-061A | ||
Indeks NORAD |
25008 | ||
Rakieta nośna | |||
Miejsce startu | |||
Cel misji | |||
Orbita (docelowa, początkowa) | |||
Czas trwania | |||
Początek misji |
15 października 1997 (08:43:01 UTC) | ||
Koniec misji |
15 września 2017 (11:57 UTC) | ||
Wymiary | |||
Wymiary |
6,87 m wys., 4,0 m śred. | ||
Masa całkowita |
(bez próbnika Huygens i łącznika z rakietą nośną) 5254 kg | ||
Masa aparatury naukowej |
268,39 kg | ||
|
Inne nazwy |
Cassini Probe Titan Probe | ||
---|---|---|---|
Zaangażowani | |||
Indeks COSPAR |
1997-061C | ||
Rakieta nośna | |||
Miejsce startu | |||
Cel misji | |||
Orbita (docelowa, początkowa) | |||
Czas trwania | |||
Początek misji |
15 października 1997 (08:43:01 UTC) | ||
Data lądowania |
14 stycznia 2005 (11:38:11 UTC) | ||
Koniec misji |
14 stycznia 2005 | ||
Wymiary | |||
Wymiary |
2,75 m śred. | ||
Masa całkowita |
318,32 kg | ||
Masa aparatury naukowej |
48,57 kg | ||
|
W drodze do Saturna sonda dwukrotnie przeleciała obok Wenus, minęła Ziemię oraz Jowisza. Po zakończeniu w połowie 2008 roku głównej misji w układzie Saturna, została ona kolejno dwukrotnie przedłużona. Sonda Cassini uległa zniszczeniu 15 września 2017 roku w atmosferze Saturna.
Dzięki misji Cassini-Huygens poznano wygląd powierzchni Tytana i bezpośrednio zbadano jego atmosferę. Odkryto istnienie czynnych gejzerów na powierzchni Enceladusa oraz wcześniej nieznane księżyce. Bliżej poznano strukturę pierścieni Saturna i ich związki z księżycami planety.
Nazwa misji została nadana na cześć dwóch siedemnastowiecznych astronomów. Giovanni Domenico Cassini odkrył cztery księżyce Saturna (Japeta, Reę, Tetydę i Dione) oraz przerwę w pierścieniach tej planety. Christiaan Huygens odkrył Tytana oraz jako pierwszy prawidłowo opisał naturę pierścieni Saturna[1].
Głównym zadaniem misji Cassini-Huygens było przeprowadzenie dogłębnej eksploracji systemu Saturna. Dla każdego rodzaju ciał w tym systemie (planeta, pierścienie, Tytan, księżyce lodowe i magnetosfera) została ustalona lista celów naukowych, które obejmują określenie obecnego stanu tych ciał, procesów w nich zachodzących i interakcji zachodzących pomiędzy poszczególnymi ciałami[2][3][1].
Saturn
- Określenie rozkładu temperatury, własności obłoków i składu atmosfery Saturna.
- Pomiar globalnego rozkładu wiatrów, włączając ich składniki falowe i wirowe; obserwacja cech obłoków i procesów synoptycznych.
- Wyciągnięcie wniosków na temat struktury wewnętrznej i rotacji głębokich warstw atmosfery.
- Obserwacja zmienności dobowej w jonosferze Saturna i wpływu pola magnetycznego na jonosferę.
- Dostarczenie ograniczeń obserwacyjnych (skład gazów, stosunek izotopów, strumień ciepła itp.) na scenariusze powstania i ewolucji Saturna.
- Zbadanie źródeł i morfologii wyładowań atmosferycznych na Saturnie (gwizdy piorunowe (lightning whistlers), wyładowania elektrostatyczne).
Pierścienie Saturna
- Zbadanie ukształtowania pierścieni i procesów dynamicznych (grawitacyjnych, lepkich, erozyjnych i elektromagnetycznych) odpowiedzialnych za ich strukturę.
- Sporządzenie map rozkładu wielkości i składu materiału pierścieni.
- Określenie związków pomiędzy pierścieniami a księżycami, włączając w to księżyce wbudowane w pierścienie.
- Ustalenie rozkładu pyłu i meteoroidów w sąsiedztwie pierścieni.
- Zbadanie interakcji pomiędzy pierścieniami a magnetosferą, jonosferą i atmosferą Saturna.
Tytan
- Określenie obfitości składników atmosfery (w tym gazów szlachetnych); ustalenie stosunków izotopowych dla obficie występujących pierwiastków; wprowadzenie ograniczeń na scenariusze powstania i ewolucji Tytana i jego atmosfery.
- Obserwacja pionowego i poziomego rozkładu gazów śladowych; poszukiwanie złożonych związków organicznych; zbadanie źródeł energii dla chemii atmosferycznej; modelowanie fotochemii stratosfery; zbadanie powstawania i składu aerozoli.
- Pomiar prędkości wiatrów i globalnych temperatur; zbadanie fizyki chmur, ogólnej cyrkulacji i efektów sezonowych w atmosferze Tytana; poszukiwanie wyładowań piorunowych.
- Ustalenie stanu fizycznego, topografii i składu powierzchni; wyciągnięcie wniosków na temat budowy wewnętrznej księżyca.
- Zbadanie górnej części atmosfery, jej jonizacji i jej roli jako źródła neutralnej i zjonizowanej materii w magnetosferze Saturna.
Księżyce lodowe
- Określenie ogólnej charakterystyki i historii geologicznej księżyców.
- Określenie mechanizmów, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych, odpowiedzialnych za modyfikacje skorupy i powierzchni.
- Zbadanie składu i rozmieszczenia materii na powierzchni księżyców, w szczególności ciemnych materiałów bogatych w związki organiczne i skondensowanych substancji lotnych o niskim punkcie topnienia.
- Wprowadzenie ograniczeń na modele opisujące ogólny skład i budowę wewnętrzną księżyców.
- Zbadanie interakcji księżyców z magnetosferą i systemem pierścieni oraz możliwego wprowadzania przez nie gazu do magnetosfery.
Magnetosfera
- Określenie konfiguracji prawie osiowo symetrycznego pola magnetycznego i jego związku z modulacją promieniowania kilometrowego Saturna (Saturn Kilometric Radiation).
- Określenie systemów prądów, składu, źródeł i odpływów cząstek naładowanych magnetosfery.
- Zbadanie interakcji falowo-cząsteczkowych i dynamiki po stronie dziennej magnetosfery i w ogonie magnetycznym Saturna oraz ich wzajemnego oddziaływania z wiatrem słonecznym, księżycami i pierścieniami.
- Zbadanie efektów interakcji Tytana z wiatrem słonecznym i plazmą magnetosferyczną.
- Zbadanie interakcji atmosfery i egzosfery Tytana z otaczającą plazmą.
Sonda składa się z orbitera Cassini i lądownika Huygens, które w początkowych etapach misji pozostawały ze sobą połączone. Ich całkowita masa startowa wynosiła 5574 kg, z czego na paliwo przypadało 3132 kg. Doliczając masę łącznika z rakietą nośną łączna masa przy starcie wynosiła 5712 kg. Ze wszystkich uprzednio wysłanych sond kosmicznych jedynie sondy Fobos i Mars 96 miały większą masę startową[4][5].
Konstrukcja orbitera Cassini
Kadłub orbitera ma wysokość całkowitą 6,87 m i składa się z pięciu połączonych z sobą głównych modułów konstrukcyjnych. Patrząc od góry są to kolejno:
- antena główna o średnicy 4 m;
- przedział elektroniki w kształcie dwunastobocznego pierścienia;
- górny moduł wyposażenia;
- moduł napędowy z silnikami;
- dolny moduł wyposażenia.
Do kadłuba przymocowany jest wysięgnik o długości 11 m dla magnetometru oraz trzy ustawione ortogonalnie anteny o długości 10 m służące do odbioru fal plazmowych. Większa część konstrukcji kadłuba wykonana jest z aluminium, z niektórymi elementami z tytanu i berylu. Antena główna i wysięgniki dolnego modułu wyposażenia wykonane zostały z epoksydów grafitowych. Wszystkie główne podsystemy inżynieryjne sondy zostały zdublowane na wypadek awarii układu podstawowego. Sonda jest stabilizowana trójosiowo.
Na pokładzie orbitera znajduje się 12 instrumentów naukowych. Większość instrumentów została przymocowana do dwóch stałych platform na powierzchni kadłuba. Są to paleta dla instrumentów teledetekcyjnych (remote-sensing pallet) i paleta dla instrumentów badających cząstki i pola (particles-and-fields pallet). Ponieważ brak jest ruchomej platformy skanującej, cała sonda musi być obracana podczas wykonywania obserwacji teledetekcyjnych.
Większa część kadłuba sondy przykryta jest przez wielowarstwową izolację termiczną w kolorze złotym oraz czarnym wykonaną z użyciem Kaptonu, która chroni także przed uderzeniami mikrometeoroidów. W skład systemu kontroli temperatury wchodzą też grzejniki elektryczne i radioizotopowe oraz kontrolowane przez termostat żaluzje[4][2][6].
Zasilanie w energię
Energia elektryczna dostarczana jest sondzie przez trzy, przymocowane do dolnego modułu wyposażenia, radioizotopowe generatory termoelektryczne GPHS-RTG (ang. General-Purpose Heat Source Radioisotope Thermoelectric Generator). Każdy z generatorów ma 114 cm długości, 42,2 cm średnicy, masę 56,4 kg i zawiera pluton 238 w postaci dwutlenku. Masa dwutlenku plutonu w każdym generatorze wynosi około 10,9 kg, w tym masa plutonu 238 wynosi około 7,7 kg (co stanowi 82,2% całkowitej masy wszystkich izotopów plutonu w paliwie). Na początku misji generatory wytwarzały prąd stały (o napięciu 30 V) o łącznej mocy około 887 W. Dostarczana energia stopniowo zmniejsza się z czasem z powodu rozpadu radioaktywnego plutonu i degradacji elementów ogniw termoelektrycznych. Przewidywano, że pod koniec głównej fazy misji, w lipcu 2008 roku, generatory będą wytwarzać około 692 W energii elektrycznej[7][8].
Generatory GPHS-RTG zostały wyprodukowane w zakładach koncernu Lockheed Martin.
Na pokładzie sondy umieszczono także 117 grzejników radioizotopowych (82 na pokładzie orbitera Cassini i 35 na pokładzie próbnika Huygens), zawierających łącznie 0,3 kg dwutlenku plutonu, każdy o masie 40 g i mocy ok. 1 W[9].
Moduł napędowy
Moduł napędowy orbitera złożony jest z dwóch oddzielnych i niezależnych systemów na dwuskładnikowy i jednoskładnikowy materiał pędny. System na dwuskładnikowy materiał pędny wykorzystuje, znajdujące się w osobnych zbiornikach, monometylohydrazynę jako paliwo i tetratlenek diazotu jako utleniacz. Zbiornik z helem pod wysokim ciśnieniem dostarcza gazu utrzymującego ciśnienie w zbiornikach z materiałami pędnymi. Dwa, podstawowy i zapasowy, umieszczone obok siebie centralnie u podstawy sondy, silniki główne Kaiser Marquardt R-4D o ciągu 445 N i impulsie właściwym 304 s służą do wykonywania wszystkich dużych manewrów o Δv powyżej 0,4 m s−1. Dysze silników są ruchome, dla utrzymania kierunku ciągu zgodnego ze środkiem masy sondy. Ruchoma osłona chroni dysze silników głównych przed uderzeniami cząstek pyłu.
System na jednoskładnikowy materiał pędny wykorzystuje hydrazynę służącą do zasilania 8 podstawowych i 8 zapasowych silników korekcyjnych o ciągu (na początku misji) 0,97 N i impulsie właściwym 195 s. Rozmieszczone są one na czterech zestawach silnikowych przymocowanych do boków kadłuba na wysokości dolnego modułu wyposażenia orbitera. W skład każdego zestawu silnikowego wchodzą cztery silniki: po dwa ustawione w dwóch różnych osiach (Y i Z). Tylko jeden silnik w każdej osi jest używany, drugi stanowi układ rezerwowy. Zbiornik z helem służy do utrzymywania ciśnienia w zbiorniku z hydrazyną. Silniki tego systemu służą do kontroli położenia sondy, wykonywania mniejszych manewrów korekcyjnych i desaturacji kół reakcyjnych (wnoszenie poprawek do momentu pędu kół reakcyjnych).
Początkowa masa materiałów pędnych w systemie dwuskładnikowym wynosiła 3000 kg (1869 kg utleniacza i 1131 kg paliwa). Masa hydrazyny w systemie na jednoskładnikowy materiał pędny wynosiła na początku misji 132 kg. Masa helu w obu systemach wynosiła odpowiednio 8,6 kg i 0,4 kg[10][4][11].
W marcu 2009 roku z powodu pogorszenia osiągów dwóch z ośmiu silników korekcyjnych zestawu podstawowego (branch A) dokonano przełączenia na zestaw silników rezerwowych (branch B)[12][13].
Moduł napędowy został wykonany w zakładach Lockheed Martin Astronautics.
Łączność
Do łączności z Ziemią wykorzystywana jest głównie antena o wysokim zysku (High-Gain Antenna, HGA) o średnicy 4 m z nadajnikiem o mocy 20 W pracującym w paśmie X na częstotliwości 8,43 GHz (o zysku 47 dBi) i odbiornikiem w paśmie X na częstotliwości 7,2 GHz. Szybkość transmisji danych z orbity wokół Saturna wynosi od 22,12 do 165,9 kilobitów na sekundę. Odbiór rozkazów z Ziemi odbywa się z szybkością do 500 bitów na sekundę. Poza łącznością z Ziemią antena główna wykorzystywana jest przez radar w paśmie Ku i do naukowych eksperymentów radiowych w pasmie Ka i paśmie S. Podczas lądowania próbnika Huygens na Tytanie posłużyła do odbioru z niego danych (w paśmie S). W początkowej fazie misji, gdy Cassini znajdował się w wewnętrznych obszarach Układu Słonecznego, antena ta pełniła funkcję osłony przeciwsłonecznej dla sondy. Antena HGA została dostarczona przez Włoską Agencję Kosmiczną (ASI).
Orbiter wyposażony jest też w dwie anteny o niskim zysku (Low-Gain Antennas, LGAs). Antena LGA 1 (o zysku 8,9 dBi) jest przymocowana do reflektora wtórnego anteny HGA. Antena LGA 2 znajduje się na dolnym module wyposażenia orbitera. Anteny o niskim zysku były intensywnie wykorzystywane do łączności z Ziemią przez pierwsze 2,5 roku od momentu startu. Antena HGA była wtedy skierowana w kierunku Słońca, służąc za osłonę dla sondy i nie mogła być używana do łączności. Obecnie anteny o niskim zysku wykorzystywane są tylko w razie wystąpienia sytuacji awaryjnych.
Na Ziemi łączność z sondą utrzymywana jest przy użyciu sieci Deep Space Network z antenami o średnicy 34 m i 70 m rozmieszczonymi w trzech kompleksach (Communications Complex) – w okolicy Madrytu w Hiszpanii, Canberry w Australii i Goldstone (w pobliżu Barstow) w Kalifornii. Podczas typowego dnia misji, od czasu wejścia na orbitę wokół Saturna, sonda spędza 15 h na wykonywaniu obserwacji i następnie 9 h na transmisję na Ziemię danych w ilości od około 1 Gbit do 4 Gbit[4][14][15].
Systemy sterowania
Command and Data Subsystem (CDS) jest głównym systemem sterującym sondy. CDS odpowiedzialny jest za odbiór i przetwarzanie instrukcji przesyłanych z Ziemi, zbieranie i formatowanie danych ze wszystkich instrumentów naukowych i systemów inżynieryjnych sondy oraz zarządza procedurami rozpoznającymi nieprawidłowości w funkcjonowaniu sondy i zapewniającymi ochronę przed ich skutkami.
W skład CDS wchodzą dwa 16-bitowe komputery (Engineering Flight Computers, EFCs) IBM 1750A. Każdy komputer posiada 8,2 Mbit pamięci RAM, 131 kbit pamięci PROM i wydajność 1,28 MIPS[6]. Połączenie EFC ze wszystkimi instrumentami i systemami sondy zapewniają dwie (główna i rezerwowa) szyny danych MIL-STD-1553B. Każdy instrument i system inżynieryjny posiada własny interfejs (Bus Interface Unit – BIU) służący do odbioru instrukcji z komputera EFC i wysyłania pakietów danych. CDS jest w stanie zbierać dane z szybkością 430 000 bitów na sekundę[4][14][15].
Do magazynowania danych na pokładzie sondy służą dwa półprzewodnikowe rejestratory danych (Solid State Recorders, SSRs) wykorzystujące moduły DRAM. Całkowita pojemność każdego rejestratora wynosi 2,56 Gbit. Po odjęciu części pamięci przeznaczonej na dane korekcyjne, każdy z rejestratorów mógł magazynować na początku misji 2 Gbit danych. Pojemność ta w trakcie misji stopniowo spada ze względu na uszkodzenia przez promieniowanie i po 15 latach od startu ma wynosić przynajmniej 1,8 Gbit. Poza magazynowaniem danych naukowych i telemetrycznych rejestratory służą też do przechowywania kopii oprogramowania sterującego dla systemów CDS, AACS i instrumentów sondy. Rejestratory zostały skonstruowane w zakładach koncernu TRW Inc.[16]
Attitude and Articulation Control Subsystem (AACS) jest systemem odpowiedzialnym za kontrolę położenia sondy w przestrzeni. Do jego zadań należą w szczególności orientacja anten w kierunku Ziemi podczas sesji łączności, ustawienie instrumentów naukowych podczas prowadzonych obserwacji, kontrola położenia ruchomej dyszy silnika głównego podczas manewrów. AACS odpowiadał też za stabilizację sondy podczas manewru odłączenia próbnika Huygens i orientację anteny głównej podczas lądowania próbnika na Tytanie.
W skład AACS wchodzą zdwojone komputery (AACS Flight Computers, AFCs) i szyny danych o tej samej konstrukcji jak w systemie CDS. Do określenia położenia sondy w przestrzeni wykorzystywany jest zestaw czujników. W ich skład wchodzą podwójne szukacze gwiazd (Stellar Reference Units), szukacze Słońca, żyroskopowe systemy bezwładnościowe (Inertial Reference Units) i pojedynczy przyspieszeniomierz. Główną rolę w tym systemie pełnią Stellar Reference Units, które porównują pozycje czterech bądź pięciu najjaśniejszych gwiazd w polu widzenia z pokładowym katalogiem ok. 3700 gwiazd.
Zmiany położenia sondy w przestrzeni dokonuje się za pośrednictwem zespołu kół reakcyjnych (Reaction Wheel Assemblies, RWAs), każde o momencie pędu większym od 36 N·m·s, oraz systemu sterowania reakcyjnego (Reaction Control System, RCS) składającego się z silników korekcyjnych modułu napędowego. Trzy główne koła reakcyjne (RWA-1, 2 i 3) znajdują się na dolnym module wyposażenia. Zapasowe koło reakcyjne (RWA-4) umieszczone jest na ruchomej platformie na górnym module wyposażenia i może być przestawiane na pozycje równoległe do kół głównych. Koła reakcyjne są w stanie utrzymywać orientację sondy w przestrzeni z dokładnością do 40 mikroradianów[4][14][6].
W lipcu 2003 roku z powodu postępującej degradacji funkcjonowania koła RWA-3 zostało ono zastąpione przez RWA-4[4][17].
Instrumenty naukowe
Eksperyment | Ilustracja | Konstrukcja instrumentu |
Zadania |
---|---|---|---|
Imaging Science Subsystem (ISS) – zestaw kamer[21][22] |
Masa: 57,83 kg |
Obserwacja trójwymiarowej struktury i ruchów w atmosferach Saturna i Tytana. Zbadanie składu, rozmieszczenia i własności fizycznych obłoków i aerozoli. Zbadanie rozpraszania, absorpcji i ogrzewania słonecznego w atmosferach. Poszukiwanie wyładowań atmosferycznych, zjawisk zorzowych i oscylacji planetarnych. Zbadanie interakcji grawitacyjnych między pierścieniami i księżycami. Określenie tempa i natury transferu energii i pędu wewnątrz pierścieni. Określenie grubości pierścieni, rozmiarów, składu i natury fizycznej cząstek pierścieni. Wykonanie map powierzchni księżyców, określenie natury i składu ich materiałów powierzchniowych. Pomiar rotacji księżyców. | |
Visible and Infrared Mapping Spectrometer (VIMS) – spektrometr mapujący w świetle widzialnym i podczerwieni[23][24] | Dwa dyfrakcyjne spektrometry obrazujące:
Masa: 37,14 kg |
Obserwacja zachowania wiatrów, wirów i innych cech charakterystycznych na Saturnie i Tytanie. Zbadanie składu atmosfer i obłoków oraz dystrybucji tych składników. Określenie składu i dystrybucji materiałów powierzchniowych na księżycach lodowych. Określenie temperatury, struktury wewnętrznej i rotacji głębokich warstw atmosfery Saturna. Zbadanie struktury i składu pierścieni Saturna. Poszukiwanie wyładowań atmosferycznych na Saturnie i Tytanie oraz aktywnego wulkanizmu na Tytanie. Obserwacja powierzchni Tytana. | |
Composite Infrared Spectrometer (CIRS) – spektrometr podczerwieni[25] | Teleskop Cassegraina o aperturze 50,8 cm, f/6. Obserwacje w zakresie długości fal 7–1000 µm (1400 – 10 cm−1) z rozdzielczością widmową od 0,5 do 15,5 cm−1. Trzy interferometry:
Masa: 39,24 kg |
Wykonanie map globalnej struktury temperatury wewnątrz atmosfery Tytana i Saturna. Wykonanie map globalnego składu atmosfer. Zebranie danych o mgłach i obłokach atmosferycznych. Zebranie danych na temat procesów energetycznych w atmosferach. Poszukiwanie nowych cząstek chemicznych w atmosferach. Wykonanie map temperatury powierzchni Tytana. Wykonanie map składu i charakterystyki termicznej pierścieni i księżyców lodowych. | |
Ultraviolet Imaging Spectrograph (UVIS) – spektrograf obrazujący w ultrafiolecie[26] |
Masa: 14,46 kg |
Wykonanie map wertykalnego i horyzontalnego składu górnej atmosfery Tytana i Saturna. Określenie chemizmu atmosferycznego, rozkładu i własności aerozoli oraz stwierdzenie natury i charakterystyki cyrkulacji w atmosferach Tytana i Saturna. Obserwacja rozkładu cząstek neutralnych i jonów w magnetosferze Saturna. Zbadanie struktury radialnej pierścieni Saturna z wykorzystaniem okultacji gwiazd. Zbadanie lodów na powierzchni i śladowych atmosfer księżyców lodowych. | |
Cassini Plasma Spectrometer (CAPS) – spektrometr plazmy[27] |
Masa: 12,50 kg |
Pomiar składu cząstek zjonizowanych pochodzących z jonosfery Saturna i z Tytana. Zbadanie źródeł i odpływów plazmy jonosferycznej. Obserwacja efektów interakcji magnetosfery z jonosferą. Zbadanie zjawisk zorzowych i generacji promieniowania kilometrowego Saturna. Określenie konfiguracji pola magnetycznego Saturna. Zbadanie interakcji magnetosfery z wiatrem słonecznym, pierścieniami, pyłem, górną atmosferą i jonosferą Tytana. Zbadanie fizyki łukowej fali uderzeniowej, płaszcza i ogona magnetosfery oraz magnetopauzy. | |
Cosmic Dust Analyzer (CDA) – analizator pyłu kosmicznego[28] |
Masa: 16,36 kg |
Pomiar rozmiarów, orbit i składu pyłu międzyplanetarnego oraz pyłu w otoczeniu pierścieni. Analiza składu chemicznego cząsteczek pierścieni. Zbadanie procesów odpowiedzialnych za strukturę pierścienia E. Zbadanie wpływu Tytana na kompleks pyłów. Zbadanie składu chemicznego księżyców lodowych na podstawie analizy wybitych cząsteczek. Określenie roli księżyców lodowych jako źródeł cząstek pierścieni. Określenie roli pyłu jako źródła i odpływu dla cząstek naładowanych magnetosfery. | |
Ion and Neutral Mass Spectrometer (INMS) – spektrometr mas jonów i cząstek neutralnych | Kwadrupolowy spektrometr mas. Pomiar cząstek neutralnych o gęstości ≥ 104 cm−3 i jonów o gęstości > 10−2 cm−3 i o masie 1–99 u.
Masa: 9,25 kg |
Pomiar składu jonów i cząstek neutralnych oraz struktury w górnej warstwie atmosfery Tytana. Zbadanie chemizmu atmosferycznego Tytana i interakcji górnej atmosfery Tytana z magnetosferą i wiatrem słonecznym. Pomiar składu jonów i cząstek neutralnych podczas przelotów przez płaszczyznę pierścieni i zbliżeń do księżyców lodowych. | |
Dual Technique Magnetometer (MAG) – magnetometr[29] |
Masa: 3,00 kg |
Określenie wartości pola magnetycznego Saturna. Stworzenie trójwymiarowego modelu magnetosfery Saturna. Określenie stanu magnetycznego Tytana i jego atmosfery oraz zbadanie jego interakcji z magnetosferą i wiatrem słonecznym. Zbadanie interakcji pierścieni, pyłu i księżyców lodowych z magnetosferą. Zbadanie struktury i procesów zachodzących w ogonie magnetosfery. | |
Magnetospheric Imaging Instrument (MIMI) – instrument obrazujący magnetosferę[30] |
Masa: 16 kg |
Określenie globalnej konfiguracji i dynamiki gorącej plazmy w magnetosferze Saturna. Monitorowanie i modelowanie magnetosferycznej aktywności burzowej i jej korelacji z promieniowaniem kilometrowym Saturna. Zbadanie procesów sprzęgania magnetosfery z jonosferą. Określenie interakcji magnetosfery z księżycami. Zbadanie globalnej struktury i zmienności czasowej atmosfery Tytana, monitorowanie tempa jej utraty. Określenie roli egzosfery Tytana jako źródła torusa wodoru atomowego w zewnętrznej magnetosferze. Zbadanie absorpcji jonów i elektronów przez pierścienie i księżyce. | |
Radio and Plasma Wave Science (RPWS) – odbiornik fal radiowych i plazmowych[31] |
Pomiary pól elektrycznych w zakresie częstotliwości fal 1 Hz – 16 MHz, pól magnetycznych w zakresie 1 Hz – 12,6 kHz, gęstości elektronowej w zakresie 5–10 000 elektronów × cm−3 i temperatury elektronów w zakresie 0,1–4 eV. |
Zbadanie konfiguracji pola magnetycznego Saturna i jego związku z promieniowaniem kilometrowym Saturna, monitorowanie źródeł tego promieniowania. Obserwacja dobowej zmienności w jonosferze planety. Obserwacja sygnałów radiowych z wyładowań atmosferycznych w atmosferze. Określenie przepływu prądów w magnetosferze oraz zbadanie składu, źródeł i odpływów plazmy magnetosferycznej. Zbadanie oddziaływania magnetosfery z wiatrem słonecznym, księżycami i pierścieniami. Obserwacja jonizacji górnej atmosfery i jonosfery Tytana, jego interakcji z wiatrem słonecznym i magnetosferą. Zbadanie torusa wodorowego Tytana jako źródła plazmy magnetosferycznej. | |
RADAR – radar | 5-wiązkowy zasilacz antenowy w paśmie Ku o częstotliwości 13,78 GHz na antenie o wysokim zysku (HGA) pracujący w 4 trybach:
Masa: 41,43 kg |
Ustalenie czy na powierzchni Tytana znajdują się duże zbiorniki płynów i określenie ich rozmieszczenia. Ustalenie cech geologicznych i topografii powierzchni Tytana. Zebranie danych o innych obiektach, jak księżyce lodowe i pierścienie, gdy będą istniały możliwości obserwacji. | |
Radio Science (RSS) – instrument radiowy | System telekomunikacyjny sondy w pasmach X, S i Ka. Systemy odbiorcze sieci Deep Space Network na Ziemi.
Masa: 14,38 kg |
Poszukiwanie fal grawitacyjnych. Obserwacje korony słonecznej i testowanie ogólnej teorii względności podczas koniunkcji ze Słońcem. Poprawa oszacowań masy i efemeryd Saturna i jego księżyców. Badanie struktury radialnej i wielkości cząstek w pierścieniach. Określenie profili temperatury i składu atmosfer Saturna i Tytana. Określenie temperatury i gęstości elektronów w jonosferach Saturna i Tytana. |
Instrumenty ISS, VIMS, CIRC i UVIS oraz dwa szukacze gwiazd (Stellar Reference Units) zostały umieszczone na palecie dla instrumentów teledetekcyjnych (remote-sensing pallet). Instrumenty INMS, CAPS oraz MIMI CHEMS i MIMI LEMMS znajdują się na palecie dla instrumentów badających cząstki i pola (particles-and-fields pallet). Pozostałe instrumenty są przymocowane w różnych miejscach do górnego moduł wyposażenia sondy[6][14].
Awarie instrumentów podczas misji
Zasilanie spektrometru plazmy CAPS zostało wyłączone 14 czerwca 2011 roku, po analizie danych telemetrycznych, które wykazały, że instrument ten był odpowiedzialny za serię skoków napięcia w układach elektrycznych sondy[32]. 16 marca 2012 roku instrument CAPS został ponownie uruchomiony, jednak z 1 na 2 czerwca 2012 roku bezpiecznik na pokładzie sondy automatycznie odciął zasilanie tego instrumentu i pozostał on wyłączony do końca misji[33][34][35].
23 grudnia 2011 roku doszło do awarii ultrastabilnego oscylatora (USO) w systemie telekomunikacyjnym sondy. Jego funkcję przejął oscylator zapasowy o mniejszej stabilności. Brak USO wpłynął negatywnie na rezultaty eksperymentów okultacji radiowej[36].
Wszystkie pozostałe instrumenty sondy, poza CAPS i USO, funkcjonowały normalnie do końca misji we wrześniu 2017 roku[37][38].
Huygens był próbnikiem przeznaczonym do wykonania pomiarów in situ podczas przelotu pod spadochronem przez atmosferę Tytana, aż do jego powierzchni. Do momentu odłączenia od sondy Cassini pozostawał przymocowany do jej boku za pośrednictwem pierścienia łączącego. Próbnik został dostarczony przez Europejską Agencję Kosmiczną, a jego głównym wykonawcą było Aérospatiale[39].
Dostarczony przez ESA system składał się z dwóch głównych elementów – właściwego próbnika Huygens o masie 318 kg oraz wyposażenia pomocniczego próbnika (Probe Support Equipment, PSE) o masie 30 kg, które pozostawało połączone z orbiterem Cassini po odłączeniu próbnika. W skład wyposażenia PSE wchodziły systemy awioniki, odbiornik radiowy z ultrastabilnym oscylatorem, elementy łączące z orbiterem, połączenia elektryczne i łącza danych oraz system służący do odłączenia próbnika.
Próbnik właściwy składał się z zespołu osłon (Entry Assembly) i modułu opadania (Descent Module) znajdującego się wewnątrz osłon. Zespół osłon był odpowiedzialny za połączenie próbnika z orbiterem i jego odłączenie, zapewnienie osłony termicznej podczas lotu i wejścia w atmosferę Tytana oraz kontrolę przebiegu hamowania w atmosferze. Po wykonaniu manewru wejścia w atmosferę osłony były odrzucane uwalniając moduł opadania.
Przednia osłona aerodynamiczna o średnicy 2,75 m miała kształt stożkowo-sferyczny i masę 79 kg. Pokryta była płytkami z materiału ablacyjnego wykonanego z włókien krzemowych wzmocnionych przez żywice fenolowe, które chroniły przed strumieniem ciepła o gęstości 1 MW m−2. Osłona tylna miała masę ok. 16,4 kg. Opadanie próbnika w atmosferze spowalniał zespół trzech kolejno rozkładanych spadochronów. Spadochron pilotujący o średnicy 2,59 m odrzucał tylną osłonę, która odpadając wyciągała z kolei spadochron główny o średnicy 8,30 m. Spadochron główny był zbyt duży, by umożliwić przelot przez atmosferę w czasie krótszym niż planowane 2,5 h, był więc następnie zastępowany przez spadochron stabilizujący o średnicy 3,03 m. Czasze wszystkich spadochronów były wykonane z nylonu, a ich linki z Kevlaru[39][40].
Kadłub modułu opadania wykonany był z aluminium. Większość systemów i instrumentów naukowych była przymocowana do znajdującej się wewnątrz kadłuba platformy eksperymentalnej. Na górnej pokrywie kadłuba znajdowały się: pojemnik na moździerz wyrzucający spadochron pilotujący, pojemnik z dwoma pozostałymi spadochronami i dwie anteny do łączności z sondą Cassini. Na obrzeżu przedniej części kadłuba przymocowanych było 36 łopatek zapewniających kontrolowany ruch wirowy próbnika podczas opadania w atmosferze. Wszystkie systemy awioniki i nadajniki próbnika były zdublowane. Krytyczne dla przebiegu misji elementy – zegary pokładowe (Mission Timer Units) aktywujące zasilanie próbnika i akcelerometry (Central Acceleration Sensor Units) inicjujące sekwencję rozwinięcia spadochronów, były potrójnie redundantne[41]. Dwa wysokościomierze radarowe (Radar Altimeter Units) pracujące w paśmie Ku na częstotliwościach 15,4 – 15,43 i 15,8 – 15,83 GHz, zaopatrzone w anteny o wymiarach 125 × 162 mm, dostarczały danych o rzeczywistej odległości od powierzchni księżyca, począwszy od wysokości ok. 42 km[42][43]. Na wypadek lądowania w węglowodorowym jeziorze lub oceanie, próbnik został zaprojektowany w taki sposób, żeby utrzymywał się na powierzchni ciekłych węglowodorów.
Po odłączeniu od sondy Cassini energię dla próbnika dostarczało 5 baterii litowo-siarkowych (LiSO2), o całkowitej pojemności ok. 1600 Wh energii. Układ dystrybuujący energię (Power Conditioning & Distribution Unit) dostarczał prąd o napięciu 28 V. W skład systemu kontroli temperatury wchodziła wielowarstwowa izolacja oraz 35 grzejników radioizotopowych, każdy o mocy ok. 1 W[44][6].
Kontrolę nad sekwencją misji i nadzór nad przekazem danych z systemów pokładowych i instrumentów do nadajników sprawował zdwojony Command and Data Management Unit o łącznej pamięci wynoszącej ok. 20 kbit[6]. Dane z próbnika przesyłane były na pokład sondy Cassini przez dwa niezależne (kanał A i kanał B) nadajniki w paśmie S o mocy 12 W, pracujące na częstotliwościach, odpowiednio, 2040 i 2098 MHz, z oddzielnymi antenami o niskim zysku. Szybkość transmisji danych w każdym kanale wynosiła 8192 bitów na sekundę. Identyczne dane były przesyłane z opóźnieniem 6 s między kanałami, dla zmniejszenia ryzyka ich utraty. Częstotliwość sygnału w kanale A była kontrolowana przez ultrastabilny oscylator na pokładzie próbnika i odpowiadający mu ultrastabilny oscylator odbiornika na pokładzie orbitera, które były wykorzystywane przez eksperyment pomiarów dopplerowskich prędkości wiatru (Doppler Wind Experiment). Dane z próbnika były odbierane przez antenę główną sondy Cassini i magazynowane na jej pokładzie do późniejszej transmisji na Ziemię[45][41].
Misją próbnika Huygens kierowało Huygens Probe Operations Center (HPOC), znajdujące się w Europejskim Centrum Operacji Kosmicznych (ESOC) w Darmstadt[46].
Instrumenty naukowe
Eksperyment | Ilustracja | Konstrukcja instrumentu Wykonawca i kierownik instrumentu[uwaga 3] |
Zadania |
---|---|---|---|
Descent Imager and Spectral Radiometer (DISR) – kamera i radiometr spektralny[49] |
Masa: 8,07 kg |
Pomiar wertykalnego profilu strumienia energii słonecznej i równowagi termicznej atmosfery Tytana. Uzyskanie obrazów i wykonanie pomiarów widma refleksyjnego powierzchni dla badań składu, topografii, procesów fizycznych kształtujących powierzchnię oraz pomiaru profilu wiatru podczas opadania. Pomiary jasności i stopnia polaryzacji liniowej rozproszonego światła słonecznego oraz głębokości optycznej aerozoli atmosferycznych. Pomiary widma strumienia słonecznego dla określenia składu atmosfery, w tym głównie profilu współczynnika mieszania metanu. | |
Aerosol Collector and Pyrolyser (ACP) – analizator aerozoli i pirolizer[50] | Pobranie 2 próbek na wysokościach 130–35 km i 25–20 km. Trzystopniowa piroliza w temperaturze otoczenia, 250 °C i 600 °C. Przekazanie produktów pirolizy do instrumentu GCMS w celu analizy.
Masa: 6,18 kg |
Określenie składu chemicznego aerozoli fotochemicznych. Określenie względnej obfitości skondensowanych związków organicznych w dolnej stratosferze i górnej troposferze. Określenie bezwzględnej obfitości związków skondensowanych. Określenie przeciętnych rozmiarów obszarów zarodkowania aerozoli. Detekcja związków niekondensujących uwięzionych w aerozolach. | |
Gas Chromatograph and Mass Spectrometer (GCMS) – chromatograf gazowy i spektrometr mas | Kwadrupolowy spektrometr mas. 3 kolumny chromatograficzne. 5 elektronowych źródeł jonowych. Rare Gases and Enrichment Cell (detektor gazów szlachetnych i związków organicznych).
Pomiar cząstek o masie 2–146 u. Zakres dynamiczny > 108. Czułość: współczynnik mieszania 10−12. Rozdzielczość mas 10−6 przy 60 u. Masa: 17,20 kg |
Pomiar profilu składu atmosfery Tytana od wysokości 170 km do powierzchni. Określenie stosunków izotopowych głównych składników gazowych. Analiza produktów pirolizy aerozoli z instrumentu ACP. Określenie składu powierzchni. | |
Huygens Atmospheric Structure Instrument (HASI) – instrument do badania struktury atmosfery[51] |
Masa: 5,77 kg |
Określenie profili ciśnienia atmosferycznego i temperatury. Oszacowanie profili gęstości i masy cząsteczkowej. Określenie profili konduktywności i nośników ładunku w atmosferze. Zbadanie procesów jonizacji. Zbadanie pól elektrycznych i wyładowań atmosferycznych; analiza kwazistatycznych pól elektrycznych prowadzących do powstawania burz. Detekcja szumów akustycznych wywołanych przez turbulencje lub burze. Określenie chropowatości oraz własności mechanicznych i elektrycznych powierzchni Tytana. | |
Surface Science Package (SSP) – zestaw do badań powierzchni |
Masa: 4,87 kg |
Określenie natury fizycznej i warunków na powierzchni Tytana w miejscu lądowania. Określenie obfitości głównych składników, nakładających ograniczenia na ewolucję atmosfery i oceanu. Pomiar właściwości termicznych, optycznych, akustycznych i elektrycznych oraz gęstości ewentualnego oceanu. Określenie własności fal i interakcji oceanu z atmosferą. Dostarczenie danych terenowych dla interpretacji wielkoskalowych obserwacji przez radar i inne eksperymenty. | |
Doppler Wind Experiment (DWE) – eksperyment pomiarów dopplerowskich prędkości wiatru[52] | Ultrastabilny oscylator nadajnika na pokładzie próbnika. Ultrastabilny oscylator odbiornika na pokładzie orbitera. Sieć radioteleskopów na powierzchni Ziemi.
Masa: 1,90 kg |
Określenie profilu prędkości wiatru strefowego na Tytanie w zakresie wysokości 0–160 km z dokładnością ok. 1 m s−1. Pomiar fluktuacji dopplerowskich określających poziom i indeks spektralny turbulencji i aktywności falowej w atmosferze. Pomiar modulacji sygnału dla monitorowania dynamiki opadania próbnika w atmosferze. |
Wkład Polski do misji Huygens
W konstrukcji instrumentów dla próbnika Huygens wzięli udział polscy specjaliści z Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie. Ich dziełem jest zaprojektowanie i wykonanie czujnika do pomiaru temperatury i przewodnictwa cieplnego (Thermal Properties, THP), wchodzącego w skład eksperymentu Surface Science Package. Drugim polskim wkładem było zaprojektowanie układów elektroniki analogowej obsługujących pięć czujników do badań własności fizycznych powierzchni Tytana. Układy te zostały zbudowane w Anglii według polskiego projektu, przeszły pomyślnie testy przedstartowe i weszły w skład aparatury próbnika Huygens[53].