Deskryptywizm (językoznawstwo)
dążność do obiektywnego i neutralnego opisywania języka / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Deskryptywizm (łac. describere „opisywać”) – dążność do opisowego ujmowania zachowań językowych[1]. Deskryptywizm zakłada obiektywny i systematyczny opis języka, odzwierciedlający empiryczne fakty praktyki językowej[2]. Podejście to przeciwstawia się preskryptywizmowi, którego celem jest propagowanie pewnej formy języka oraz formułowanie i egzekwowanie jej zasad[3], zwłaszcza w edukacji[1] (zwykle w sposób autorytatywny)[4].
Naukowe opisy języków niemal zawsze są oparte na podejściu deskryptywnym[5]. Współcześni językoznawcy odrzucają preskryptywizm w swojej praktyce naukowej, skupiając się na obiektywnym opisie języków, pozbawionym ocen normatywnych[1][6]. Nie formułują oni toteż opinii na temat mowy native speakerów i dystansują się od autorytatywnych przepisów językowych[7], usiłując przedstawić faktyczny kształt języka[1]. Rozpatruje się przy tym zjawisko zróżnicowania językowego, czego owocem jest neutralne ujmowanie odrębności socjalnych i regionalnych oraz historycznej zmienności języka, bez wydawania opinii na temat poprawności językowej[8][7]. Opisy deskryptywne mogą jednak uwzględniać sądy wartościujące istniejące w danej społeczności[1], a także zwracać uwagę na sytuacyjną stosowność różnych form językowych[9].
Informacje deskryptywne czerpie się z eksperymentów, tekstów i rozmów, nagrań realnych sytuacji językowych oraz dostępnych źródeł pisanych: gazet, książek itp.[10] Obserwacje te stają się podstawą dla obiektywnego opisu języka, jego struktury, uzusu oraz akwizycji[10]. Językoznawcze postrzeganie języka odróżnia się od potocznych stanowisk, które często uznają słowniki i charakteryzacje gramatyczne za wyznaczniki „poprawnej” mowy, przypisując im duże znaczenie normatywne[11]. Podejście deskryptywne zakłada opis zarówno języka standardowego, jak i rozmaitych form nieliterackich[12].
Jak zauważają niektórzy badacze, nie istnieje ścisła granica między obiema postawami – deskryptywizmem i preskryptywizmem. W pewnym sensie charakter preskryptywny wykazuje także kodyfikacja czerpiąca z badań opisowych, gdyż przedsięwzięcie to samo w sobie wiąże się z doborem i promocją pewnych form językowych jako standardowych[13]. Terminowi „preskryptywizm” przypisuje się jednak negatywne konotacje, pojęcie to jest w praktyce kojarzone z konserwatyzmem, elitaryzmem czy też nieprzystającymi nauce uprzedzeniami społecznymi[14][4]. W węższym znaczeniu pod pojęciem preskryptywizmu rozumie się praktykę, która jednocześnie dyktuje i dezaprobuje pewne elementy językowe[13], szerząc np. pogląd, że nieskodyfikowane formy, występujące poza ramy języka standardowego, są mniej wartościowe bądź gorszej jakości[15].