Gliwice
miasto w województwie śląskim / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Gliwice?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Gliwice (wymowaⓘ łac. Glivitium, niem. Gleiwitz[4], śl. Glywice) – miasto na prawach powiatu w Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, położone na Wyżynie Śląskiej, nad rzeką Kłodnicą.
miasto na prawach powiatu | |||||
Panorama Starego Miasta | |||||
| |||||
Dewiza: Przyszłość jest TU | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Konurbacja | |||||
Data założenia |
XIII w. | ||||
Prawa miejskie |
1254[1] | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
134[2] km² | ||||
Wysokość |
200–278 m n.p.m. | ||||
Populacja (1.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
32 | ||||
Kod pocztowy |
44-100 do 44-164 | ||||
Tablice rejestracyjne |
SG | ||||
50°17′32″N 18°40′03″E | |||||
TERC (TERYT) |
2466011 | ||||
SIMC |
0940000 | ||||
Hasło promocyjne: Przyszłość jest TU | |||||
Urząd miejski ul. Zwycięstwa 2144-100 Gliwice | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Siedziba władz powiatu gliwickiego.
Miasto przyłączono do Polski w 1945 roku. W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, natomiast w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego.
W dniu 31 grudnia 2021 roku Gliwice zajmowały na liście największych miast Polski 19. miejsce, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. Natomiast w samym województwie śląskim plasują się na czwartej pozycji pod względem liczby mieszkańców, która na dzień 31 grudnia 2021 roku wynosiła 172 628 osób.
Położenie
Miasto Gliwice jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i konurbacji górnośląskiej, na Wyżynie Katowickiej, nad rzeką Kłodnicą.
W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego
Gliwice sąsiadują z miastem Zabrze, Knurów i Pyskowice oraz powiatami gliwickim i tarnogórskim.
Powierzchnia
1 stycznia 2017 roku powierzchnia miasta wynosiła 134 km²[2].
Demografia
- Osobny artykuł: Ludność Gliwic.
- Wykres liczby ludności Gliwic na przestrzeni ostatnich 150 lat
Największą populację Gliwice odnotowały w 1988 roku – według danych GUS 223 403 mieszkańców[5]. Począwszy od roku 1996 liczba mieszkańców stale spada.
- Piramida wieku mieszkańców Gliwic w 2014 roku[6]
Gliwice podzielone są na 21 dzielnic[7], będących jednostkami pomocniczymi gminy[8].
Dodatkowo w latach 2011–2015 istniało osiedle Żwirki i Wigury, które został najpierw wydzielone z osiedla Trynek, a następnie ponownie do niego włączone[9].
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Gliwice zostały sklasyfikowane jako dwudzieste drugie najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[10].
W Gliwicach znajduje się 8 pomników przyrody, między innymi eratyk Diabelski Kamień, oraz część obszaru rezerwatu przyrody „Las Dąbrowa” będącego ostoją rzadkiego dzięcioła białogrzbietego[11][12].
Dawniej historycy, głównie niemieccy, wiązali pochodzenie nazwy Gliwice/Gleiwitz (pisane dawniej też Glywice lub Glewitze; łac. Glivitium) od czeskiego pojęcia chlewa (oboczność g do h). Taką tezę postawił, między innymi, niemiecki autor pierwszej monografii miasta, Beno Nietsche. Stąd można stwierdzić, że XIII-wieczny endonim został powiązany z czeskim pochodzeniem.
Wywód od nazwy chlew (czes. chlév) nie przesądza jednak o czeskim pochodzeniu tej nazwy, ponieważ termin występuje również w języku polskim. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele poświęconym nazwom miejscowym na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu notuje trzy formy: polską, „Chlewiska”, oraz niemieckie „Gleywitz” i „Glubschiz”[14]. Wywód nazwy od słowa chlew został zweryfikowany przez niemieckich oraz polskich językoznawców i zastąpiony dwiema innymi koncepcjami:
- Gliw albo Gliwa – to imię osobowe, które występowało na terenie Śląska w średniowieczu. W tym przypadku Gliwice posiadają nazwę patronimiczną utworzoną od imienia właściciela ziemi lub jej dzierżawcy, względnie założyciela, zasadźcy Gliwic.
- Gliw – w językach słowiańskich oznacza często teren gliniasty, obszar podmokły, wilgotny. W języku prasłowiańskim *gliva /*glivъ oznaczało coś oślizłego, śluzowatego, kleistego, a gliwieć oznaczało gnić, psuć się. W języku polskim używa się do chwili obecnej tego wyrazu np. do określenia zepsutego i przypominającego glinę – zgliwiałego sera[15]. W językach słoweńskim, serbsko-chorwackim termin glive / gljive oznacza grzyby, zaś gljivice – małe grzybki. Według tej wykładni nazwa Gliwic jest nazwą topograficzną, utworzoną od właściwości obszaru na którym założono miasto[16][17] w podmokłej, bagnistej dolinie szeroko meandrującej Kłodnicy.
Jedna i druga teza ma swoich zwolenników i przeciwników, choć językoznawcy raczej skłonni się przychylać się do drugiej, topograficznej wykładni. W wielu opracowaniach niemieckich można się jeszcze spotkać z tezą wcześniejszą, powielaną bezpośrednio od Beno Nietschego[18].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako Glywitz. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta, na przykład Żerniki zapisane jako Syrdnik, Szobiszowice jako Novo Sobyssowitz, Ostropa jako Rostropitz, Łabędy jako Labant, Czechowice jako Cechowitz[19][20].
W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Gleiwice oraz Glywicze[21]. W historii nazwa miasta notowana była różnorodnie Geibitz, Gleywicz, Hliwicz oraz Gleiwitium[22]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pod tytułem Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Glywicium[23].
W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymienione są Gleywice pośród innych śląskich miejscowości[13]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Gleiwitz oraz obecnie używaną polską nazwą Gliwice[24]. Nazwę miejscowości w formie Gliwice-Toszek w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 roku wymienił śląski pisarz Józef Lompa[25]. Polską nazwę Gliwice oraz niemiecką Gleiwitz wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku[22].
- Osobny artykuł: Historia Gliwic.
Miasto zostało założone w trakcie kolonizacji na prawie niemieckim w XIII wieku. Najbardziej prawdopodobną datą powstania Gliwic jest rok 1254, gdy prawa miejskie otrzymał pobliski Bytom (najczęściej lokowano kilka miast jednocześnie). Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z roku 1276: nazwę Gliwic wymienia dokument lokacji na prawie czynszowym sąsiednich Sobieszowic[26]. Należało do piastowskiego księstwa opolskiego, z którego w 1281 roku została wydzielona ziemia bytomska. Cesarz Karol IV Luksemburski włączył ten obszar 7 kwietnia w 1348 roku wraz z większością Śląska do Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Narodu Niemieckiego). W latach 1337–1342 i 1465–1482 istniało też samodzielne księstwo gliwickie[27][28]. W połowie XIV wieku powstała budowla obronna nazywana obecnie Zamkiem Piastowskim[29].
Średniowieczne i wczesnonowożytne Gliwice były małym miastem dzielącym losy wschodniego Górnego Śląska. Osią zabudowy stała się droga wiodąca wzdłuż Kłodnicy. Na początku XV w. Gliwice posiadały kompletne mury miejskie, a bramy miejskie: Biała (czyli Bytomska) i Czarna (czyli Raciborska) otwierały wyjścia na trakty wiodące w kierunkach tych miast[26]. W 1430 roku zostały na niecały rok zdobyte przez wojska husyckie Zygmunta Korybutowicza[30]. Korybutowicz, jeden z głównych przywódców ruchu husyckiego w Polsce, miał planować uczynienie Gliwic ośrodkiem nowego państwa słowiańskiego[26].
W 1475 roku Gliwice zostały przeniesione na prawo magdeburskie. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem, handlem a także uprawą chmielu, z czego czerpali znaczne zyski. W obrębie miasta znajdowały się browar i gorzelnia. Wodę do miasta zapewniał własny wodociąg z rur drewnianych, doprowadzony z ujęć na terenie dzisiejszej Wójtowej Wsi[26].
Od 1526 roku były wraz z całym Śląskiem częścią Monarchii Habsburgów, a cesarz Ferdynand I wydzierżawił je w 1557 roku rodzinie Czetryców (niem. Zetritz)[31]. W czasie wojny trzydziestoletniej przeżyły kilka ataków. W 1623 roku zostały splądrowane przez lisowczyków, a trzy lata później obroniły się przed wojskami Ernsta von Mansfelda. Według tradycji przyczyniły się do tego zwłaszcza miejscowe kobiety, oblewając szturmujących mury napastników kubłami wrzątku[26]. W 1645 roku miasto zdobyli Szwedzi pod wodzą Lennarta Torstenssona[32]. Po pierwszej wojnie śląskiej w 1742 roku Gliwice przypadły Królestwu Prus. Powstał powiat Toszek-Gliwice (Landkreis Tost-Gleiwitz), który po reformie administracyjnej w 1815 roku stał się częścią rejencji opolskiej (Regierungsbezirk Oppeln) w ramach prowincji Śląsk (Provinz Schlesien).
W 1796 roku z inicjatywy Friedricha Wilhelma von Redena, pioniera rewolucji przemysłowej na Górnym Śląsku, została założona Królewska Odlewnia Żeliwa (Königlich Preussische Eisengiesserei) posiadająca pierwszy wielki piec opalany koksem na kontynencie europejskim[33]. W 1812 roku uruchomiono Kanał Kłodnicki łączący nowe zagłębie przemysłowe z Odrą. Gliwice stały się obok Bytomia i później też Katowic centrum konurbacji górnośląskiej, przeżywając w XIX wieku gwałtowny rozwój. W 1838 roku miasto liczyło 6415 mieszkańców, a w 1880 roku już około 18 tysięcy[34]. W czwartym wydaniu Meyers Konversations-Lexikon z lat 1885–1890 czytamy: Gliwice są centralnym ośrodkiem ruchu komercyjny w górnośląskim okręgu górniczym i hutniczym. Oprócz Królewskiej Odlewni Żeliwa, Huty Gliwice i wielkich zakładów maszynowych (800 robotników) posiadają znaczące odlewnie żeliwa, zakłady maszynowe i produkcji kotłów parowych, odlewnię stali, fabryki rur gazowych, wyrobów z żelaza i drutu, maszyn rolniczych, papieru, cementu, wielką fabrykę szamotu, hutę i szlifiernię szkła, stolarnię parową i inne[35]. W parze z rozkwitem przemysłu szedł rozwój urbanistyczny. Reprezentacyjną osią nowego śródmieścia stała się Wilhelmstraße (obecnie Zwycięstwa), która w latach 80. XIX wieku połączyła Stare Miasto z dworcem kolejowym. Połączenie kolejowe Gliwice zyskały poprzez Kolej Górnośląską już w 1845 roku. W 1892 roku na ulicach miasta pojawiły się tramwaje.
W 1887 roku do miasta przyłączono Trynek. W dniu 1 kwietnia 1897 roku Gliwice stały się samodzielnym powiatem miejskim[36]. W roku 1910 liczyły 66 981 mieszkańców, z tego 73,9% niemieckojęzycznych, 14,7% mówiących po polsku albo etnolekcie śląskim i 11,1% dwujęzycznych. Przeważali katolicy (81,5%), ludności wyznania protestanckiego było 15,5%, w mieście żyło też 1786, czyli 2,7% żydów[37][38].
Po I wojnie światowej w plebiscycie górnośląskim 78,7% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w granicach Niemiec[39]. Stosunki polsko-niemieckie do czasu ostatecznych decyzji o przebiegu granicy były bardzo napięte. Ofiarą antypolskiego terroru padł m. in. polski lekarz Wincenty Styczyński, zamordowany przez niemieckiego bojówkarza[26] 18 kwietnia 1922 r.
Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku miasto liczyło około 83 tysięcy mieszkańców[34]. Na mocy decyzji Ligi Narodów Gliwice znalazły się w bezpośredniej bliskości nowej granicy państwowej – niedaleki Knurów już należał do Polski. W 1927 roku przyłączono Ligotę Zabrską, Sośnicę, Wójtową Wieś, Szobiszowice i Żerniki, a liczba ludności przekroczyła sto tysięcy[36]. Istniały w okresie międzywojennym koncepty połączenia Gliwic, Zabrza i Bytomia w jeden ośrodek miejski (tzw. Dreistädteeinheit Gleiwitz-Hindenburg-Beuthen albo Tripolis)[40]. W latach 1934–1939 wybudowano Kanał Gliwicki, który zastąpił przestarzały Kanał Kłodnicki. W 1936 roku dokończono gliwicki odcinek autostrady Rzeszy RAB 29 z Wrocławia do Bytomia, stanowiący obecnie północną obwodnicę Gliwic. Do historii przeszedł niemiecki sfingowany atak na radiostację gliwicką z 31 sierpnia 1939 roku – operacja false flag przeprowadzana przez SS, która miała posłużyć jako pretekst do ataku III Rzeszy na Polskę. W latach 1944–1945 funkcjonowały w Gliwicach cztery podobozy Auschwitz-Birkenau.
W dniu 24 stycznia 1945 roku manewrem okrążającym Gliwice zajęła Armia Czerwona. Miasto nie ucierpiało w wyniku działań wojennych, ale po wkroczeniu Sowietów zostało splądrowane. Spłonął między innymi ikoniczny gmach hotelu Haus Oberschlesien i teatr Victoria, w sumie uszkodzonych zostało 978 budynków, czyli 20% zabudowy[41] (według innego źródła spaleniu uległo około 30% tkanki miejskiej[42]). Żołnierze radzieccy tylko w pierwszym tygodniu zamordowali co najmniej 817 cywilów[43], niektóre szacunki mówią nawet o 1500 ofiarach[44]. Bezprawie trwało aż do lata. M.in. w tym czasie, 10 maja 1945 roku, zastrzelony został przez Rosjan pierwszy polski wiceprezydent Gliwic Tadeusz Gruszczyński, który przyłapał czerwonoarmistów na rabunku w jednym z mieszkań[45]. W koszarach gliwickich znajdował się jeden z obozów przejściowych, przez które przechodzili Gornoślązacy deportowani do pracy przymusowej w ZSRR, kolejny znajdował się w dzisiejszej dzielnicy Łabędy[46].
Na podstawie ustaleń jałtańskich i poczdamskich Gliwice zostały po II wojnie światowej przyznane Polsce. W mieście osiadło wielu Polaków ekspatriowanych ze Lwowa i Kresów Południo-Wschodnich. Stanowili oni 45% nowych mieszkańców[47]. W Gliwicach osiadali także liczni polscy osadnicy z innych części Kresów Wschodnich oraz centralnej Polski i polscy reemigranci z Francji (reemigranci w dużej mierze w dzielnicy Wilcze Gardło)[48]. Na lwowskich kadrach naukowych została oparta Politechnika Śląska mieszcząca się od czerwca 1945 roku w Gliwicach, do tamtejszych tradycji nawiązał również klub sportowy Piast Gliwice. Ludność niemiecka częściowo już uciekła z Gliwic przed wkroczeniem Armii Czerwonej w 1945 roku, a pozostałych gliwickich Niemców wysiedlono od razu po wojnie[48]. W 2002 roku narodowość polską zadeklarowało 89,5% mieszkańców, 2244 osoby, czyli 1,10% stanowili Niemcy, 2154 osób, czyli 1,05% określiło się jako Ślązacy, a 8,1% nie podało swojej narodowości[49]. W 2011 roku ponad 93% mieszkańców Gliwic zadeklarowało się jako Polacy, a kilka procent ponownie nie określiło swojej narodowości.
W drugiej połowie XX wieku Gliwice zachowały swoją pozycję jednego z głównych ośrodków konurbacji górnośląskiej. W 1951 roku przyłączono Stare Gliwice, w 1964 roku Łabędy i Czechowice, w 1975 roku Bojków (dawny Szywałd), Brzezinkę, Ostropę i Wilcze Gardło. Od lat 80. do początków XXI wieku liczba ludności Gliwic przekraczała dwieście tysięcy. Na bazie fabryki zbrojeniowej budowanej od 1938 roku powstały po wojnie Huta Łabędy i Zakłady Mechaniczne Łabędy, które dziś pod nazwą Bumar Łabędy są jednym z głównych polskich producentów techniki wojskowej. Po 1996 roku w południowo-wschodniej i północno-zachodniej części miasta stworzono rozległe podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w których znalazł swoje miejsce szereg zakładów przemysłowych z Opel Manufacturing Poland na czele. Zakłady Naprawcze Lokomotyw Elektrycznych przejął w 2008 roku holding Newag. W 2010 roku ukończono węzeł autostradowy Gliwice-Sośnica (wbrew nazwie znajduje się w Ligocie Zabrskiej) łączący autostrady A1 i A4 oraz drogę krajową 44, uważany za jedno z największych skrzyżowań tego typu w Europie[50]. Fala krytyki towarzyszyła decyzjom o likwidacji komunikacji tramwajowej w 2009 roku i budowie odcinka Drogowej Trasy Średnicowej przecinającego śródmieście w latach 2012–2016[51][52]. Zygmunt Frankiewicz był w latach 1993–2019 najdłużej urzędującym prezydentem miasta w dziejach demokratycznej Polski[53]. W dniu 3 grudnia 2022 roku, po trwającej 27 miesięcy budowie, kosztem około 200 milionów złotych po północnej stronie dworca kolejowego oddano do użytku połączone z nim podziemnym tunelem gliwickie Centrum Przesiadkowe, w którym znajdują się przystanki autobusowe linii miejskich, lokalnych i dalekobieżnych[54].
- Osobny artykuł: Zabytki w Gliwicach.
Budynki
- Dom tekstylny Weichmanna
- Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim
- Główna Poczta
- Ratusz
- Ruiny Teatru Miejskiego
- Willa Caro
- Zamek Piastowski
- Budynek dawnej zawodowej szkoły mechaniczno-hutniczej, obecnie Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej (tzw. Czerwona chemia)
- Budynek dawnej szkoły średniej dla chłopców i dziewcząt, obecnie Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej (tzw. Szara chemia)
- Hotel Diament
Fontanny, pomniki, rzeźby
Miejsca
Inne obiekty
Cmentarze
- Cmentarz Centralny – ul. Kozielska
- Cmentarz Lipowy – ul. Okrzei, dzielnica Zatorze
- Cmentarz Starokozielski – ul. Kozielska
- Cmentarz św. Wojciecha – ul. św. Wojciecha, dzielnica Szobiszowice
- Cmentarz komunalny – ul. św. Jacka, dzielnica Ligota Zabrska
- Cmentarz komunalny – ul. Wrzosowa, dzielnica Łabędy
- Cmentarz parafialny – ul. Pszczyńska, dzielnica Trynek
- Cmentarz parafialny – ul. Dolnej Wsi, dzielnica Wójtowa Wieś
- Cmentarz parafialny – ul. Cmentarna, dzielnica Sośnica
- Cmentarz parafialny – ul. Spacerowa, dzielnica Bojków
- Cmentarz wojenny żołnierzy Armii Czerwonej – ul. Sobieskiego
- Cmentarz wojenny żołnierzy francuskich – ul. Kozielska 29
- Cmentarze żydowskie:
- Stary cmentarz żydowski w Gliwicach – ul. Na Piasku, dzielnica Śródmieście
- Nowy cmentarz żydowski w Gliwicach – ul. Poniatowskiego, dzielnica Zatorze
- Cmentarz Hutniczy
Kościoły katolickie
Gliwice są siedzibą kurii diecezji gliwickiej[55].
- Kościół rzymskokatolicki:
- Parafia Katedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła (katedra św. Apostołów Piotra i Pawła)[56]
- Parafia św. Anny (kościół św. Anny)[57]
- Parafia św. Antoniego (kościół św. Antoniego)[56]
- Parafia wojskowa św. Barbary (kościół garnizonowy św. Barbary)[56]
- Parafia św. Bartłomieja (kościół św. Bartłomieja)[56]
- Parafia Chrystusa Króla (kościół Chrystusa Króla)[58]
- Parafia Ducha Świętego (kościół Ducha Świętego, kościół św. Jerzego (Ostropa))[57]
- Parafia św. Gerarda[57]
- Parafia św. Jacka (kościół św. Jacka)[58]
- Parafia św. Jadwigi (kościół św. Jadwigi)[57]
- Parafia św. Jana Chrzciciela (kościół św. Jana Chrzciciela)[58]
- Parafia św. Jerzego (kościół św. Jerzego (Łabędy))[57]
- Parafia św. Józefa (kościół św. Józefa)[58]
- Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej (kościół Matki Boskiej Częstochowskiej)[56]
- Parafia Matki Boskiej Kochawińskiej (kościół Matki Boskiej Kochawińskiej)[56]
- Parafia św. Michała Archanioła (kościół akademicki św. Alberta Wielkiego)[56]
- Parafia Miłosierdzia Bożego w Gliwicach[58]
- Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa[58]
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła (kościół NMP Matki Kościoła)[56]
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych (kościół NMP Wspomożenia Wiernych)[58]
- Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (kościół Narodzenia NMP)[58]
- Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego (kościół Podwyższenia Krzyża Świętego)
- Parafia Świętej Rodziny (kościół św. Rodziny)[58]
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Łabędy) (kościół Wniebowzięcia NMP w Gliwicach-Łabędach)[57]
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Osiedle Wojska Polskiego) (kościół Wniebowzięcia NMP)[56]
- Parafia Wszystkich Świętych (kościół Wszystkich Świętych)[56]
- Kościół ormiańskokatolicki:
- Kościół greckokatolicki:
Kościoły protestanckie
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka misyjna w Gliwicach[59]
- Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
- zbór w Gliwicach-Łabędach[60]
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP:
- Kościół Boży w Chrystusie:
- Chrześcijańska Wspólnota „Nowe Przymierze”[62]
- Kościół Chrześcijan Pełnej Ewangelii „Obóz Boży”:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej:
- Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP:
- Kościół Zielonoświątkowy w RP:
- Zbór „Arka”[67]
- Ruch Williama Branhama:
- zbór w Gliwicach[68]
Restoracjonizm
- Świadkowie Jehowy – 8 zborów (Gliwice–Południe, Gliwice–Północ (w tym grupa angielskojęzyczna), Gliwice–Zachód, Gliwice–Sośnica–Południe, Gliwice–Sośnica–Północ, Gliwice–Łabędy, Gliwice–Szobiszowice, Gliwice–Ukraiński); kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Wiertniczej 9, kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Marzanki 10[69]
- Świecki Ruch Misyjny „Epifania”:
- zbór w Gliwicach[70]
Inne
- Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu:
- Buddyjski Ośrodek Medytacyjny w Gliwicach[71]
- Sangha „Dogen Zenji”
- Ośrodek Enso Ji[72]
- Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich:
Na terenie Gliwic funkcjonuje 5 szpitali:
- Gliwickie Centrum Medyczne, ul. Kościuszki 29;
- NZOZ Vito-Med, ul. Radiowa 2;
- Szpital Wielospecjalistyczny, ul. Kościuszki 1;
- Szpital Miejski nr 4, ul. Zygmunta Starego 100;
- Instytut imienia Marii Skłodowskiej-Curie, Centrum Onkologii, ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15[74].
- Osobny artykuł: Szkoły w Gliwicach.
W Gliwicach znajdują się liczne placówki oświatowe publiczne i niepubliczne:
- Żłobki – publiczne 4, niepubliczne 7, kluby dziecięce – 1
- Przedszkola – 48
- Szkoły podstawowe – publiczne 34, niepubliczne 4
- Gimnazja i klasy dotychczasowych gimnazjów – publiczne 20, niepubliczne 6
- Licea ogólnokształcące – publiczne 13, niepubliczne 20
- Technika – publiczne 8, niepubliczne 1
- Branżowe szkoły I stopnia – publiczne 6, niepubliczne 1
- Szkoły wyższe – 2 (w tym jedna jako wydział zamiejscowy); Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu.
- Szkoły muzyczne – 1
W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu, takie jak: centra edukacyjne, szkoły sportowe, szkoły policealne, szkoły nauki języków obcych oraz centra kultury.
Na terenie miasta znajduje się wiele instytutów naukowo-badawczych oraz wydziałów szkół wyższych. Część z nich to samodzielne instytucje, część należy do sieci Polskiej Akademii Nauk, a część to wydziały Politechniki Śląskiej.
- Instytuty/Wydziały
- Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach
- Instytut Chemii Nieorganicznej
- Instytut Materiałów Ogniotrwałych
- Instytut Materiałów Polimerowych i Barwników, Oddział Zamiejscowy Farb i Tworzyw
- Instytut Metali Nieżelaznych
- Instytut Metalurgii Żelaza im. Stanisława Staszica
- Instytut Spawalnictwa
- Instytut Techniki Górniczej KOMAG
- Politechnika Śląska:
- Wydział Architektury
- Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki
- Wydział Budownictwa
- Wydział Chemiczny
- Wydział Elektryczny
- Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
- Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki
- Wydział Matematyki Stosowanej
- Wydział Mechaniczny Technologiczny
- Kolegium Nauk Społecznych i Filologii Obcych[75]
- Instytut Fizyki – Centrum Naukowo-Dydaktyczne Politechniki Śląskiej[76]
- Park Naukowo-Technologiczny Technopark Gliwice[77]
- Polska Akademia Nauk:
- Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej
- Instytut Inżynierii Chemicznej
- Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych (w Gliwicach znajduje się jedna z dwóch lokalizacji CMPW, dawny Zakład Karbochemii PAN)
Kina
- Kino Amok – Scena Bajka
- Cinema City
- Kino-Teatr X
Teatry
- Teatr Miejski
- Ruiny Teatru Miejskiego
- Teatr A
- Teatr Nowej Sztuki
- Teatr STG
- Akademicki Teatr REMONT
Chóry
- Akademicki Chór Politechniki Śląskiej
- Chór Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st.
- Akademicki Zespół Muzyczny Politechniki Śląskiej (AZM)
Galerie
- Centrum Organizacji Kulturalnych „Perełka”
- Czytelnia Sztuki
- Galeria Art-Studio
- Galeria Brama
- Galeria Figur Stalowych
- Galeria Melina
- Galeria Na6
- Galeria SMS (Salon Młodej Sztuki)
- Galeria Sztuki Marii Wójciak
- Galeria Sztuki Współczesnej Esta
- Galeria Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej
- Galeria Zakamarek w Bibliotece Politechniki Śląskiej
- Galeria Za Drzwiami
- Pokusa
- Stacja Artystyczna Rynek
- Galeria Barwna
Miejsca
Festiwale
- Gliwicki Offowy Festiwal Filmowy GOFFR
- Gliwicki Festiwal Bachowski
- Jazz w Ruinach
- Festiwal Młodych Artystów Rytm Gliwice
- Międzynarodowy Festiwal „Dni Muzyki Organowej” w Gliwicach
Ważne wydarzenia
- 17.06.1999 wizyta Papieża Jana Pawła II
- 30.05.2018 odbyło się otwarcie nowej hali Arena Gliwice i na otwarcie odbyła się 850 edycja koncertu „A State Of Trance 850: Be In The Moment”. Zagrali wówczas Armin van Buuren, Ruden de Ronde B2B Rodg, KhoMha, John O’Callaghan, Arctic Moon B2B Indecent Noise.
- 13.10.2018 odbyła się Polska edycja „Sensation White”
- 27.04.2019 odbyła się Polska edycja „Dreamstate Europe 2019”
- Konkurs Piosenki Eurowizji dla Dzieci 2019
Gliwice zaliczane były niegdyś do najbardziej „zielonych” miast w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym[potrzebny przypis]. Jednak według danych Głównego Urzędu Statystycznego parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej stanowiły w 2020 roku tylko 3,2% całkowitej powierzchni miasta, co sprawia, że Gliwice należą obecnie do miast regionu o najmniejszym udziale terenów zieleni w całkowitej powierzchni. W latach 2004–2020 wskaźnik ten wahał się w przedziale od 2,7% do 4,0%, najniższą wartość osiągając w 2009 roku, zaś maksimum w 2004 roku[78].
Parki
- Osobny artykuł: Zieleń miejska w Gliwicach.
Kąpieliska
- Kąpielisko Leśne
- Ośrodek wypoczynkowy Czechowice
Baseny kryte
- Basen „Delfin”
- Basen „Olimpijczyk”
- Basen „Mewa”
- Basen „Neptun”
Inne
- Palmiarnia Miejska
- Lodowisko „Tafla”
- Młodzieżowy Dom Kultury w Gliwicach