Gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych (lub gmina wiejska o charakterze miejskim) – rodzaj jednostki administracyjnej funkcjonującej w okresie II Rzeczypospolitej w latach 1924–1939, kontynuowanej następnie w okresie PRL w latach 1946[1]–1954 (ostatnie nadania uprawnień odbyły się w 1950 roku)[2].
Nowa kategoria gmin wiejskich została wprowadzona Ustawą z dnia 11 sierpnia 1923 roku o tymczasowem uregulowaniu finansów komunalnych[3]. Gminy te nie były uważane za miasta, a ich ludności nie traktowano jako miejskiej w statystykach demograficznych. Ustawa wprowadziła także obocznie gminy miejskie o wiejskich uprawnieniach finansowych, które jednak w praktyce się nie pojawiały[4].
Nadawanie gminom wiejskim miejskie uprawnienia miało znaczenie dla urbanizacji Polski międzywojennej, np. część tych miejscowości podniesiono w późniejszych latach do rangi miast (ok. 1/3 miejscowości)[4].
W sumie powstały 104 gminy wiejskie o miejskich uprawnieniach finansowych. ZAMiO[5] podaje liczbę 98, lecz nie uwzględnia 6 gmin włączonych po wojnie do ZSRR; pomija też Wielkie Oczy. Podaje natomiast błędnie Miasteczko Śląskie (posiadające za II RP prawa miejskie, a w PRL, jako gmina wiejska, miejskiego statusu finansowego nie posiadające). ZAMiO błędnie wyodrębnia też Maczki, Porąbkę i Ostrowy Górnicze, które co prawda będąc od 1950 roku częściami gminy Kazimierz o miejskich uprawnieniach finansowych, gmin odrębnych jednak nie stanowiły. Publikacja podaje też jednorazowo gminę Czechowice Dziedzice, mimo że miejski status finansowy posiadały także gminy Czechowice i Dziedzice oddzielnie za II RP oraz przejściowo w PRL (razem więc 3 jednostki). Jednorazowo została też podana gmina Strzemieszyce Wielkie, mimo że status ten posiadała też wcześniej terytorialnie odrębna gmina Strzemieszyce (razem więc 2 jednostki). Saldo: 98 + 6 + 1 – 1 – 3 + 2 + 1. Zastrzeżenia budzi też uwzględnienie gminy Okęcie, na której temat informacje nie są zgodne z podanym źródłem (pomijając tę gminę saldo wyniosłoby 103 gminy).
Na uwagę zasługuje fakt iż uprawnienia finansowe dotyczyły głównie gmin stanowiących jedną miejscowość. Na obszarze byłych zaborów pruskiego i austriackiego do 1934 r. (reformy scaleniowej[6]) istniały tylko jednostkowe gminy wiejskie, natomiast na terenie byłego Królestwa Polskiego gminy uzyskujące uprawnienia finansowe często składały się wyjątkowo z jednej miejscowości.
Po wojnie, na mocy Rozporządzenia z dnia 20 stycznia 1947 (z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1946) do gmin wiejskich o charakterze miejskim zaliczono 65 miejscowości, w tym 44 w woj. śląskim[1]. Jednostka przestała istnieć z dniem 29 września 1954 w związku ze zniesieniem gmin i wprowadzeniem gromad i osiedli.