Historia Żydów w Bełchatowie
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
W 1832 roku Bełchatów należał do szeregu (246) miast, w których Żydzi nie podlegali ograniczeniom osiedlania się z uwagi na to, że była to prywatna własność dziedzica. Przyczyniło się to do znacznego napływu ludności żydowskiej do Bełchatowa i rozwoju samego miasta, które w tym okresie konkurowało z leżącymi na południe od miasta Grocholicami. Pierwsza bełchatowska synagoga została wybudowana w 1824 roku, zaś w 1893 roku została na jej miejscu postanowiona nowa – murowana. W tym samym roku (25 czerwca) utworzono w Bełchatowie pierwszą parafię (dzisiejsza parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny przy ul. Kościuszki), której proboszczem został ks. Leon Zaremba. Od tej pory przez 46 lat istniały obok siebie w koegzystencji 3 parafie, 3 wyznania i 3 narodowości.
W 1860 roku – według spisu sporządzonego przez ówczesnego burmistrza miasta, Majewskiego – w Bełchatowie mieszkało 325 Polaków (stanowiących 22% mieszkańców miasta), 35 Niemców (2% mieszkańców) oraz aż 1139 Żydów, stanowiących 76% mieszkańców[1].
W 1801 roku powstała w Bełchatowie pierwsza manufaktura Józefa Kaczkowskiego, zaś pod koniec XIX wieku w mieście istniały 32 manufaktury tkackie, w tym Chaima Tuska, Lejzora Warszawskiego, Szai Fajwina, Arona Warszawskiego i Jankiela Gudermana. Na przełom XIX i XX wieku datuje się otwarcie dwóch większych firm tkackich: manufaktury Mendla Tuska i Lejzora Warszawskiego (był on również właścicielem tartaku parowego w Bełchatowie). W 1901 Żyd Perec Frajtag otworzył pierwszą mechaniczną tkalnię w Bełchatowie, co stanowiło dużą rewolucję w produkcji.
O dużym znaczeniu przedstawicieli narodu żydowskiego w Bełchatowie może świadczyć również lista partii politycznych, które wystawiały swoich kandydatów w wyborach do Rady Miejskiej, które odbyły się 4 września 1927 r.
- Partia Zjednoczenia Chrześcijańskiego (lista nr 1)
- PPS w Bełchatowie (lista nr 2)
- Partia Bloku Jedność Robotnicza (lista nr 3)
- Ogólny Żydowski Związek Robotniczy „BUND” (lista nr 4)
- Żydowska Robotnicza Partia Socjalistyczna „Poale – Syjon” (lista nr 5)
- Partia „Poalej Emunaj Izrael” (lista nr 6)
- Partia Rzemieślników Żydowskich i drobnych kupców w Bełchatowie (lista nr 7)
- Bezpartyjna Lista Żydowska (lista nr 8)
Z 8 startujących ugrupowań aż 5 było związanych z bełchatowskimi Żydami.
W latach 30. XX wieku w Bełchatowie istniały również – obok zespołów sportowych Organizacji „Strzelec”, Organizacji Młodzieży Socjalistycznej SKRA, Organizacji Młodzieży Niemieckiej „KONKORDIA” – trzy żydowskie organizacje sportowe: „Hapoel”, „Nordia” i „Gwiazda”.
W 1931 funkcjonowała prywatna szkoła BUND-u dla 60 dzieci oraz 2 chedery dla 100 do 120 dzieci. Jednak nadal około 200 dzieci – pochodzących głównie z biedoty żydowskiej – nie miała możliwości kształcenia się.
Najważniejsze budynki związane z żydowską częścią mieszkańców Bełchatowa – dom gminy żydowskiej, łaźnia żydowska (tzw. Mykwa), rzeźnia uboju koszernego oraz synagoga – znajdowały się przy ul. Ewangelickiej (dzisiejsza ul. Lecha i Marii Kaczyńskich). Przy tej samej ulicy znajdował się kościół ewangelicki (obecnie zburzony, był na rogu obecnych ulic Lecha i Marii Kaczyńskich i Piłsudskiego), którego pastor Jakub Gerhardt stanął na czele niemieckich nacjonalistów z Bełchatowa tuż przed rozpoczęciem II wojny światowej.