Język staronowogrodzki
wymarły język słowiański / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Język staronowogrodzki lub dialekt staronowogrodzki (ros. древненовгоро́дский диале́кт) – język wschodniosłowiański używany na terytorium Rusi Nowogrodzkiej od epoki przedpiśmiennej do XV wieku. Znany głównie z gramot na korze brzozowej, datowanych na XI–XV wiek[1] .
Obszar |
dawna Ruś Nowogrodzka, Republika Nowogrodzka, Republika Pskowska | ||
---|---|---|---|
Liczba mówiących |
język wymarły, reliktowe cechy w gwarach północnorosyjskich | ||
Pismo/alfabet | |||
Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
Kody języka | |||
ISO 639-3 | zle-ono | ||
Linguist List | 09z | ||
Występowanie | |||
Obszar użycia literackiego języka staronowogrodzkiego (na niebiesko) i grupa północno-zachodnich dialektów wschodniosłowiańskich (na fioletowo) pod koniec XIV wieku | |||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język staronowogrodzki i ponaddialektalny język staroruski pochodzą od wspólnego przodka, za który należałoby najpewniej wskazać nie prawschodniosłowiański, lecz prasłowiański. Włączanie języka staronowogrodzkiego do grupy języków wschodniosłowiańskich jest związane z późniejszymi kontaktami z resztą obszaru wschodniosłowiańskiego[2] . Z drugiej strony, wielu slawistów wyjątkowe cechy staronowogrodzkiego wyjaśnia wcześniejszymi kontaktami z obszarem pralechickim, prałużyckim i częściowo prapołudniowosłowiańskim. Archaiczna toponimia nowogrodzka i dane leksykalno-statystyczne dotyczące staronowogrodzkiego wskazują na duże podobieństwo między nim, a językami zachodniosłowiańskimi[3].
Na przedziale od XIII do XV wieku odnotowano wyparcie dawnych, charakterystycznych dla obszaru nowogrodzkiego cech językowych, co było związane z nasilającymi się kontaktami między dialektami i kształtowaniem się późniejszego języka rosyjskiego. Proces ten przyspiesza w 1478 roku po przyłączeniu Republiki Nowogrodzkiej do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Język staronowogrodzki dzieli się na szereg niezależnie rozwijających się dialektów, które włączyły się w ogólnoruskie kontinuum dialektalne[1] . Język staronowogrodzki miał znaczący wpływ na rozwój dialektów północnorosyjskich[4] , niektóre jego archaiczne cechy zachowały się też w dialektach środkoworosyjskich, przede wszystkim w dialekcie pskowskim[4] .
Język staronowogrodzki charakteryzował się szeregiem różnic względem literackiej formy języka staroruskiego i pod pewnymi względami także względem wszystkich pozostałych języków słowiańskich. Najważniejsze cechy fonetyczne to: realizacja prasłowiańskiego *ě w postaci szerokiej samogłoski; przejście *TorT > TorəT lub Tor°T (prawdopodobnie także *TroT); przejście *ТъrT > ТъrъТ, ТrъТ lub ТъrъТ ; brak skutków drugiej i trzeciej palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych. W przypadku morfologii należy wskazać przede wszystkim wytworzenie się końcówki -e w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego odmiany o-tematycznej[1] .
W historii języka staronowogrodzkiego w epoce piśmiennej wyróżnia się dwa okresy, oddzielone procesem zanikiem jerów słabych – wczesnostaronowogrodzki (od XI do początku XIII wieku) i późnostaronowogrodzki (od połowy XIII do XV wieku). Zabytki języka staronowogrodzkiego powstawały w cyrylicy (napisy głagolickie również były spotykane w Nowogrodzie, ale są krótkie i nie zawierają charakterystycznych cech językowych). Język staronowogrodzki jest reprezentowany przez jedne z najstarszych tekstów słowiańskich (zaraz po języku staro-cerkiewno-słowiańskim)[1] .