Katowice
miasto wojewódzkie w południowej Polsce / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Katowice?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Katowice (niem. Kattowitz[2]) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, położone we wschodniej części Górnego Śląska, na Wyżynie Śląskiej. Jest siedzibą władz województwa śląskiego i Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a jednocześnie stanowi największe pod względem liczby ludności miasto konurbacji katowickiej i jedenaste największe w Polsce.
Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
Katowice są stosunkowo młodym miastem, posiadającym prawa miejskie od 11 września 1865 roku, a po raz pierwszy wzmiankowane były w 1598 roku. Jego szybki rozwój rozpoczął się wraz z doprowadzeniem do Mysłowic przez Katowice linii Kolei Górnośląskiej w 1846 roku, a sprzyjał temu także rozwój przemysłu w regionie. W latach międzywojennych miasto stało się stolicą autonomicznego województwa śląskiego – najbogatszego wówczas regionu Polski. Po 1945 roku miasto odzyskało znaczenie jako ośrodek przemysłowy i administracyjny, a w latach 1953–1956 nosiło nazwę Stalinogród. Po transformacji ustrojowej od lat 90. XX wieku Katowice przeobraziły się w nowoczesny ośrodek wielofunkcyjny, w którym dokonały się zmiany w każdej dziedzinie.
Architektonicznie Katowice są stosunkowo młodym miastem z zabudową pochodzącą z różnych okresów historycznych, od zabytkowej zabudowy mieszczańskiej z drugiej połowy XIX wieku przez osiedla patronackie (w tym przede wszystkim Giszowiec i Nikiszowiec), katowicką modernę (m.in. archikatedra Chrystusa Króla i gmach Sejmu Śląskiego) po zabudowę powojenną, zarówno z czasów Polski Ludowej (w tym osiedla Tysiąclecia i W. Roździeńskiego), jak i najnowszą (w tym wysokościowce, jak m.in. Altus czy .KTW).
Katowice są wielofunkcyjnym ośrodkiem miejsko-usługowym o randze krajowej i regionalnej, a także należą do grona największych w Polsce ośrodków tego typu. Działalność przemysłowa pomimo restrukturyzacji nadal odgrywają istotną rolę, szczególnie w dziedzinach związanych z energetyką, hutnictwem oraz przetwórstwem surowców mineralnych. Siedzibę ma tutaj m.in. Tauron Polska Energia i Polska Grupa Górnicza.
Miasto stanowi istotny węzeł transportowy z dogodnym położeniem blisko granicy z Czechami i bliskością autostrad oraz linii kolejowej. Miasto przecina autostrada A4, kilka dróg krajowych (DK79, DK81 i DK86) i Drogowa Trasa Średnicowa, a także kilka linii kolejowych o znaczeniu magistralnym krzyżujących się na stacji Katowice, będąc znaczącym węzłem kolejowym. W odległości niecałych 40 km od centrum miasta znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice im. W. Korfantego.
Katowice są ważnym ośrodkiem edukacji i nauki ze względu na liczne uczelnie wyższe i instytuty badawcze. Siedzibę ma tutaj większość uczelni publicznych województwa śląskiego, w tym m.in. Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach czy Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Ponadto miasto posiada kilka renomowanych liceów ogólnokształcących o zasięgu regionalnym.
Miasto odgrywa kluczową rolę w regionie jako ośrodek kulturalny, posiadając wiele teatrów, galerii sztuki, muzeów i centrów kongresowych. Jest ono siedzibą Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach – największej sceny dramatycznej w regionie. Strefa Kultury, która powstała na terenach dawnej kopalni „Katowice”, jest przestrzenią publiczną koncentrującą kilka placówek kultury: Muzeum Śląskie w Katowicach, siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach. Miasto jest organizatorem różnorodnych wydarzeń kulturalnych, koncertów, festiwali muzycznych i sportowych. Spodek, jeden z najbardziej rozpoznawalnych punktów Katowic, jest miejscem organizacji różnego typu wydarzeń sportowych i artystycznych, w tym rangi światowej.
Miasto stanowi także siedzibę rzymskokatolickiej archidiecezji katowickiej oraz ewangelicko-augsburskiej diecezji katowickiej. Działają tutaj także inne wspólnoty wyznaniowe, a ponadto miasto ma bogatą tradycję religijną.
Katowice położone są w południowej Polsce, w środkowej części województwa śląskiego[3][4]. Są także fragmentem południowego pasa miast wojewódzkich w jej środkowej części, obok takich miast jak: Wrocław, Opole, Kraków i Rzeszów[5][6], a w promieniu 600 km od Katowic znajduje się sześć europejskich stolic: Berlin, Praga, Wiedeń, Bratysława, Budapeszt i Warszawa[5].
Katowice graniczą z sześcioma miastami na prawach powiatu (Chorzów, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec i Tychy) oraz z Mikołowem (powiat mikołowski), Czeladzią (powiat będziński) i Lędzinami (powiat bieruńsko-lędziński)[4]. Łączna długość granic miasta wynosi około 100 km[3].
Katowice są częścią konurbacji katowickiej, będącej jednym z najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów Europy[6]. Są największym ludnościowo miastem tej konurbacji[7]. Miasto jest także częścią Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, której jednocześnie jest jej siedzibą[8]. Katowice według klasyfikacji NUTS wraz z Rudą Śląską, Świętochłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mysłowicami tworzą na poziomie NUTS3 region katowicki (PL22A)[9][10]. Pod względem krain historycznych Katowice położone są we wschodniej części Górnego Śląska[11].
Katowice według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego usytuowane są w znacznej części w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), z wyjątkiem południowej części dzielnicy Murcki, będąca częścią Pagórów Jaworznickich (341.14)[12]. Mezoregiony te stanowią południową część Wyżyny Śląskiej, wchodzącą w skład podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska[13]. Skrajne wysokości miasta sięgają od ok. 245 m n.p.m. (dolina Kłodnicy w Ligocie-Panewnikach i dolina Mlecznej w Murckach) do 357,6 m n.p.m. (Wzgórze Wandy)[14]. Geologicznie miasto położone jest w dewońsko-karbońskim zapadlisku górnośląskim, a hydrologicznie na granicy działów wodnych Wisły i Odry[14].
Powierzchnia miasta wynosi 164,73 km²[15] (przed 2022 rokiem było to 164,64 km²[16][15]), co stanowi 6,4% powierzchni Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii i 1,3% powierzchni województwa śląskiego[17]. Rozciągłość południkowa miasta wynosi 18,6 km, a równoleżnikowa 16,7 km[18].