Lęk (łac. anxietas) – nieprzyjemny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem^[1].

Lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje niemające znamion zagrożenia^[2].

Lęk staje się często punktem krystalizacyjnym^[3] dla innych objawów, przybiera postać:

• nieokreślonego niepokoju
• napadów lękowych
• zlokalizowaną - dotyczącą określonej części ciała lub sytuacji^[4].

Od lęku odróżnia się strach wywołany konkretnym zagrożeniem^[5].

Rodzaje lęku

• lęk odczuwany – wyczekiwanie na wydarzenia przykre, o których nie wiemy nic konkretnego.
• lęk domniemany – stan emocjonalny powstający na podstawie wyobrażeń, a nie rzeczywistego zagrożenia
• lęk ukryty – przemieszczenie z przejawu w postać np. somatyczną.
• lęk wolnopłynący – uczucie przenikającego nieokreślonego niepokoju
• lęk napadowy (paniczny) – ostry napad lęku z poczuciem przerażenia (obawa przed śmiercią lub zwariowaniem) oraz z silnymi objawami wegetatywnymi
• agitacja – silny lęk z towarzyszącym niepokojem ruchowym
• lęk fobiczny (sytuacyjny) – obawa przed określoną sytuacją, która doprowadza do jej unikania
• lęk antycypacyjny – lęk przed lękiem np. lękowe oczekiwanie na napad lęku

Komponenty somatyczne lęku

Lękowi towarzyszą najczęściej objawy somatyczne, takie jak:

• pocenie się
• drżenie
  • drżenie dłoni
• tężenie mięśni
• objawy napięciowe ze strony obręczy barkowej, kręgosłupa etc.
• świąd skóry
• bóle brzucha
• zawroty głowy
• mrowienie
• ból serca
  • kołatanie serca
• zakłócenia oddychania^[6]
• biegunka
• moczenie się
• omdlenia
• łzawienie oczu

Teoria lęku

Jest to teoria historyczna, na której nie opiera się współczesna diagnoza zaburzeń psychicznych, natomiast może ona być pomocna w terapii.

Według psychoanalizy lęk, będący jednym z popędów, pojawia się gdy napięcia id nie są rozładowywane, ego zaczyna wypełniać się lękiem^[7]. Funkcja lęku to ostrzeganie ego przed niebezpieczeństwem.

• lęk realistyczny - obawa przed rzeczywistymi zagrożeniami w świecie zewnętrznym, nasilenie tego lęku jest proporcjonalne do nasilenia strachu; z lęku realistycznego wywodzą się pozostałe rodzaje lęku;
• lęk moralny – lęk przed superego, czyli własnym sumieniem; poczucie winy, wstyd;
• lęk neurotyczny^[8] – to obawa, że popędy wymkną się spod kontroli i zrobi się coś, za co poniesie się karę, jest irracjonalny bo nie wiąże się z realnym zagrożeniem i nieproporcjonalny, ale ma podstawę w rzeczywistości, ponieważ świat (reprezentowany przez rodziców) karze za działanie impulsywne; ego radzi sobie z nim za pomocą mechanizmów obronnych;
  • lęk anankastyczny– związany z poczuciem przymusu wykonywania czynności, pod wewnętrzną groźbą kary za ich niewykonanie;
  • fobie;
  • lęk paranoidalny;
  • Zaburzenia lękowe – stopniowo pojawiają się lęki wewnętrzne albo bardzo silny lęk traumatyczny, z którym organizm nie może sobie poradzić;
• lęk traumatyczny – silny lęk związany z wewnętrznym napięciem id, którego mechanizmy obronne nie są w stanie wyprzeć, wyleczyć ten lęk można poprzez przerzucenie go w objaw i uświadomienie;
• psychozy – nerwice nie w pełni zaleczone, poprzez przepełnienie ego lękiem, mogą stanowić pierwszą fazą psychoz.

Sigmund Freud uważał leczenie objawów lęków neurotycznych za bezcelowe, ponieważ w miejsce wyleczonych pojawią się inne. Negował także skuteczność leczenia samych tylko objawów za pomocą psychofarmakoterapii lub perswazji.

Lęk a modlitwa

Badania wykazały, że rytuały religijne (w jednym z nich badano wpływ odmawiania różańca) mogą działać korzystnie na osoby wierzące przy stosowaniu ich jako jednego z elementów terapii depresji i lęku^[9] lub samego lęku^[10].

Zobacz też

• lęk separacyjny
• panika
• wyuczona bezradność
• zaburzenia lękowe