Lapończycy
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Populacja |
64–107 tys. |
---|---|
Miejsce zamieszkania | |
Język |
języki saamskie, w tym północnosaamski, południowosaamski, lule, skolt, inari, kildin |
Religia |
chrześcijaństwo (w tym prawosławie, luteranizm), szamanizm/animizm |
Lapończycy[1], Saamowie[1] (Łoparowie[2], Loparowie[2]; sami Saami[1]) – lud zamieszkujący głównie Laponię – krainę historyczno-geograficzną w Europie Północnej obejmującą północne krańce Norwegii, Finlandii, Rosji (Płw. Kolski) oraz Szwecji[3]. Historycznie nazywani Lapończykami, które to miano jest obecnie uważane przez niektóre społeczności saamskie za obraźliwe[4]. Saamowie są potomkami pierwotnych mieszkańców Skandynawii[2].
Jedna trzecia Lapończyków posługuje się językami saamskimi (z grupy języków ugrofińskich), pozostali mówią językami urzędowymi krajów, w których mieszkają.
Nazewnictwo
Pochodzenie słowa Sámi jest nieznane. Istnieje teoria łącząca Sámi, Häme (region w Finlandii) oraz Suomi (fińskie określenie Finlandii) w grupę wywodzącą się od tego samego zapożyczenia z języków bałtyckich – *žēmē, oznaczające ziemię[5].
Pochodzenie określenia Lapończycy (szw. lappar, ros. лопь) jest nieznane, przez wieki została ona skojarzona ze szwedzkim słowem „lapp”, oznaczającym łatę i uznana za pejoratywną[6], sugerującą, że Saamowie noszą stare połatane ubrania[7] lub że są ludem „przyszytym” do prawowitych mieszkańców Skandynawii. Z tego powodu od lat 20. XX wieku w Rosji oraz w ostatnich dziesięcioleciach w krajach nordyckich[8] zaczęto upowszechniać nazwy oparte na rdzennej nazwie Sámi.
Historia
Są potomkami przedindoeuropejskiego ludu nazwanego przez badaczy Komsa, który zamieszkiwał tereny Fennoskandii od czasów ostatniego zlodowacenia (10 tys. lat temu)[9]. Ten koczowniczy lud trudnił się głównie myślistwem. Do XIV w. zamieszkiwali oni znaczny obszar Skandynawii[2] (również obszar współczesnej Finlandii), później zostali zepchnięci na północ przez ludy skandynawskie i ugrofińskie[2]. Genetycznie Saamowie są dość odlegli od innych ludów żyjących w Skandynawii, wykazując stosunkowo najbliższe (acz niewielkie) spokrewnienie z Finami – przypuszczalnie w efekcie setek lat mieszania się populacji. Zajmują oni najmniej korzystne obszary tundry polarnej. Saamowie zostali schrystianizowani bardzo późno, bo dopiero w okresie od XVII do XIX wieku, przy czym Saamowie skandynawscy przyjęli luteranizm, a Saamowie kolscy – prawosławie[3].
Kultura i zwyczaje
Silne procesy asymilacyjne wymusiły na większości Saamów przejęcie osiadłego trybu życia[3], choć przez długi okres granice poszczególnych krajów nie miały dla koczowniczych Saamów większego znaczenia. Lud ten nadal trudni się tradycyjnymi zajęciami: myślistwem (Saamowie leśni), rybołówstwem (Saamowie nadbrzeżni, głównie nad Oceanem Arktycznym) czy hodowlą reniferów (Saamowie górscy)[3].
Wśród Saamów ciągle żywy jest folklor, m.in. oryginalny kolorowy strój ludowy, rytmiczna forma śpiewu – tzw. joikowanie oraz zdobnictwo w rogu, kości i drewnie[3]. Ciągle obecne są elementy szamańskich praktyk i animistycznych wierzeń.
Demografia
Według szwedzkiego parlamentu Saami szacowana liczba ludności Saami wynosi około 70 000. Jednym z problemów przy próbie oszacowania liczby ludności Sámi jest to, że istnieje niewiele wspólnych kryteriów tego, czym jest „bycie Sámi”. Ponadto istnieje kilka języków Sámi i dodatkowych dialektów, a na terenie Laponii jest kilka obszarów, gdzie niewielu Sámi posługuje się językiem ojczystym z powodu wymuszonej asymilacji kulturowej, lecz nadal uważają się za Samów. Inne wyznaczniki tożsamości to pokrewieństwo (o którym można powiedzieć, że ma duże znaczenie dla wszystkich Sámi), region geograficzny Laponii, z którego pochodzi ich rodzina, lub też ochrona bądź zachowanie pewnych aspektów kultury saamskiej[10].
Niemniej jednak, ze względu na asymilację kulturową ludności Sámi, która miała miejsce w czterech krajach na przestrzeni wieków, trudno jest dokładnie oszacować liczbę ludności[11]. Liczebność tej populacji szacuje się na od 80 do 135 tysięcy osób[12][13], na obszarze całego regionu nordyckiego, w tym na terenach miejskich, takich jak Oslo, położonych poza Laponią.
Znani Saamowie
- Lars Levi Læstadius (1800–1861) – szwedzko-saamski pastor luterański, założyciel religijnego ruchu odrodzeniowego laestadianizmu, botanik, pisarz i propagator abstynencji.
- Mari Boine (ur. 1956) – norwesko-saamska piosenkarka o międzynarodowej sławie, tworzy i wykonuje muzykę, inspirującą się folklorem saamskim.
- Tomi Putaansuu (ur. 15 lutego 1974 w Rovaniemi) – założyciel i członek hardrockowego zespołu Lordi. To właśnie on realizuje nowe pomysły na teledyski, piosenki i stroje dla grupy.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.