Moskwa
stolica Rosji / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Moskwa?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Moskwa (ros. Москва, wym. [mɐ'skva]) – stolica Rosji i największe miasto tego państwa, położone w Centralnym Okręgu Federalnym.
Ten artykuł dotyczy stolicy Rosji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Data założenia |
przed 1147 | ||||
Prawa miejskie |
1147 | ||||
Mer | |||||
Powierzchnia |
2561,5 km² | ||||
Wysokość |
150–253 m n.p.m. | ||||
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
+7 495, 499 (dla miasta), 496, 498 (dla okręgu moskiewskiego) | ||||
Kod pocztowy |
101000-129626 | ||||
Tablice rejestracyjne |
77, 97, 99, 177, 199, 777, 799 | ||||
Podział miasta | |||||
55°45′N 37°37′E | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa |
Liczy 12 655 050 mieszkańców (stan na 2021 rok[3]), przy czym cała aglomeracja liczy 17,2 mln mieszkańców (2020). Jeden z najważniejszych ośrodków politycznych, gospodarczych, kulturowych, religijnych, finansowych, edukacyjnych, komunikacyjnych oraz turystycznych Rosji i świata.
Moskwa jest siedzibą najwyższych władz państwowych Rosji w tym: prezydenta, parlamentu (Dumy Państwowej i Rady Federacji) oraz rządu. W przeszłości miasto było stolicą: Księstwa Moskiewskiego (1213–1328), Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (1328–1547), Carstwa Rosyjskiego (1547–1712), Rosji Radzieckiej (1918–1991) i Związku Radzieckiego (1922–1991). Moskwa jest także stolicą Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Znajduje się tu ponad 600 świątyń różnych wyznań, w tym Cerkiew Chrystusa Zbawiciela – największa na świecie cerkiew prawosławna, a także Monaster Daniłowski – siedziba patriarchy moskiewskiego i całej Rusi.
Miasto jest obecnie jednym z najważniejszych ośrodków finansowych świata. W światowym rankingu pod względem kosztów życia Moskwa zajęła w 2006 pierwsze miejsce jako najdroższe miasto świata, w 2009 była trzecia[4]. W rankingu miast światowych miesięcznika „Forbes” Moskwa zajęła w 2011 po raz kolejny z rzędu pierwsze miejsce pod względem liczby zamieszkujących ją miliarderów (79 osób)[5]. Wcześniej, w 2009, w rankingu tym przejściowo z pierwszego spadła na trzecie miejsce[6].
W 1990 historyczne centrum miasta (Kreml oraz plac Czerwony wraz z nawiązującymi do nich obiektami) zostało wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Położenie
Moskwa położona jest nad rzeką Moskwą w Europie Wschodniej, na pograniczu Grzędy Smoleńsko-Moskiewskiej, Równiny Moskiewsko-Ockiej i Niziny Mieszczorskiej. Miasto zajmuje 2511 km², z czego 877 km² znajduje się wewnątrz otaczającego miasto pierścienia obwodnic MKAD.
Klimat
W Moskwie panuje klimat kontynentalny wilgotny (Dfb) z krótkim, ciepłym latem i długą, mroźną zimą; średnia temperatura w lipcu wynosi +19,2 °C, a w styczniu –6,5 °C. Roczna suma opadów wynosi 600–800 mm z maksimum w okresie letnim.
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | -4,6 | -3,7 | 2,5 | 11,5 | 19,1 | 21,9 | 25,5 | 23,4 | 16,5 | 8,7 | 2,6 | -2,1 | 10,2 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | -6,8 | -6,3 | -1,0 | 7,0 | 13,9 | 17,0 | 20,4 | 18,2 | 12,1 | 5,8 | 0,6 | -4,1 | 6,5 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -9,6 | -9,8 | -4,7 | 2,4 | 8,5 | 12,1 | 15,4 | 13,4 | 8,3 | 2,9 | -1,6 | -6,6 | 2,7 |
Opady [mm] | 50,2 | 45,2 | 36,9 | 34,8 | 55,2 | 62,8 | 77,1 | 72,1 | 68,8 | 63,4 | 54,4 | 52,8 | 674 |
Średnia liczba dni z opadami | 19,8 | 16,3 | 14,1 | 11,1 | 11,2 | 13,5 | 10,3 | 11,6 | 12,6 | 15,1 | 16,1 | 18,9 | 171 |
Wilgotność [%] | 85 | 81 | 74 | 68 | 67 | 72 | 74 | 78 | 82 | 83 | 86 | 86 | 78 |
Średnie usłonecznienie [h] | 31 | 68 | 133 | 171 | 262 | 277 | 277 | 234 | 142 | 76 | 35 | 20 | 1726 |
Źródło: climatebase.ru[7], pogodaiklimat.ru (wilgotność)[8] |
Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Moskwy pochodzą z IV–III wieku p.n.e. W IX wieku osada muromska, od ok. 862 w granicach Rusi. Najstarszy zachowany zapis dotyczący Moskwy pochodzi z 1147, kiedy to Jerzy Dołgoruki wydał rozkaz zbudowania na Wzgórzu Borowickim drewnianej baszty, dając tym samym początek kremlowi moskiewskiemu. W 1156 miasto zostało otoczone dębową palisadą. W 1237 Moskwa została zdobyta i częściowo zniszczona przez Batu-chana. W 1263 wielki książę włodzimierski Aleksander Newski wydzielił w ramach swego państwa Księstwo Moskiewskie, które zostało specjalnie utworzone dla jego najmłodszego syna – Daniela. Stolicą księstwa od początku jego istnienia była Moskwa odznaczająca się dogodnym położeniem geograficznym, z dala od Złotej Ordy, z której strony można się było spodziewać najazdów i umiejscowieniem na wewnątrzruskich szlakach handlowych, które dostarczały miastu poważnych środków finansowych. Dzięki długim okresom pokoju w początkowej historii Księstwa Moskiewskiego szybko wzrastała liczba ludności miasta.
Stolica Wielkiego Księstwa
Z walk o sukcesję po Aleksandrze Newskim na Rusi zwycięsko wyszło niewielkie Księstwo Moskiewskie, w którym od 1263 na tronie zasiadał najmłodszy syn Aleksandra, Daniel, założyciel moskiewskiej linii Rurykowiczów. Za panowania Daniela wybudowano w Moskwie m.in. Monaster Daniłowski (1300) – obecnie jedną z rezydencji patriarchów Moskwy i Wszechrusi.
W 1325 metropolita Rusi Piotr przeniósł swą siedzibę z Włodzimierza (dokąd wcześniej była przeniesiona z Kijowa) do Moskwy. W 1328 wielki książę włodzimierski, Iwan I Kalita, przeniósł na stałe do rodzimej Moskwy także stolicę wielkiego księstwa, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Prestiż miasta w owym czasie nieustannie wzrastał. Książęta moskiewscy jako spadkobiercy Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego posiadali zwierzchnictwo nad pozostałymi księstwami ruskimi. W mieście osiedlała się ruska inteligencja (duchowieństwo, bojarzy) m.in. z Kijowa i Włodzimierza. Iwan Kalita ufortyfikował Moskwę i otoczył kreml nową, dębową palisadą, a także ufundował m.in. kamienny Sobór Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (1326). Do najznaczniejszych obiektów w Moskwie z tego okresu należą także: plac Czerwony, Monaster Czudowski (1365) i monaster Wniebowstąpienia Pańskiego (1389). Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca XIV wieku) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. W 1382 miasto zostało zdobyte przez Tatarów i w znacznej mierze zniszczone. Odbudowa miasta trwała wiele lat.
Stolica Carstwa
Po upadku Konstantynopola (1453) Moskwa zyskała na znaczeniu jako spadkobierczyni Bizancjum, co podkreślić miały małżeństwo Iwana III z Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI Dragazesa, a także przejęcie bizantyjskiego dwugłowego orła jako herbu państwa oraz bizantyjskiego ceremoniału dworskiego. Aspiracje Wielkiego Księstwa Moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako „trzecim Rzymie”. Moskwa miała się stać nową stolicą prawosławnego świata. Kreml moskiewski został w latach 1485–1495 rozbudowany według projektu włoskich architektów renesansowych Pietra Solariego i Marco Ruffo, którzy nadali mu dzisiejszy wygląd. Cerkwie moskiewskie były często bogato zdobione freskami m.in. w Soborze Zwiastowania na Kremlu (1405) oraz licznymi ikonami autorstwa Teofana Greka, Andrieja Rublowa i Prochora z Gorodca. W latach 1475–1479 został przebudowany przez Aristotele’a Fioravantiego Sobór Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W latach 1555–1560 architekci Barma i Postnik Jakowlew zbudowali na placu Czerwonym cerkiew Wasyla Błogosławionego, która stała się symbolem miasta.
Miasto szybko przekształciło się w wielki ośrodek handlowy, rzemieślniczy, stało się centrum kultury ogólnoruskiej. W XVI w. kremlowską twierdzę otoczono murem, zachowanym do czasów współczesnych. Za czasów Iwana IV Groźnego, panującego w Moskwie w latach 1533–1584, miasto otrzymało połączenie morskie z krajami Europy Zachodniej przez Morze Białe.
Wielka Smuta
- Osobny artykuł: Dymitriady.
W czasie wielkiej smuty i wojny polsko-rosyjskiej 1609–1618, w 1610 po wcześniejszym zwycięstwie w bitwie pod Kłuszynem oddziały polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego wkroczyły bez walki do stolicy Rosji, okupując ją do 1612. W sierpniu 1612 wybuchło w Moskwie powstanie mieszczan pod wodzą kupca Minina skierowane przeciw Polakom, którzy zostali wyparci z miasta. 1 września 1612 rozpoczęła się bitwa pod Moskwą stoczona pomiędzy rosyjskim pospolitym ruszeniem i armią polsko-litewską, która zakończyła się zwycięstwem Rosjan. 7 listopada skapitulował ostatni polski garnizon przebywający na Kremlu.
W 1613 Sobór Ziemski, zwołany w Moskwie przez mieszczan i szlachtę rosyjską, wybrał na cara księcia Michała Romanowa. Dał on początek nowej dynastii Romanowów, panującej w Rosji do 1917 i zakończył okres Wielkiej Smuty.
Rządy Piotra I
W 1712 Piotr I przeniósł stolicę z Moskwy do Petersburga, nowo powstałego miasta nad Newą. Moskwa pozostała jednak centralnym ośrodkiem imperium i nadal się rozwijała. W 1755 z inicjatywy Michaiła Łomonosowa założono w Moskwie pierwszy rosyjski uniwersytet, noszący obecnie jego imię.
XIX wiek
W 1812 Moskwę okupowała Wielka Armia napoleońska. Przed tym ludność opuściła miasto i pozostało zaledwie 6,2 tys. mieszkańców – 2,3% populacji przedwojennej[9]. Moskwa straciła znaczną część historycznych budowli, zwłaszcza drewnianych – spłonęły budynek uniwersytetu, biblioteka Buturlina, teatry Pietrowski i Arbacki. W wyniku odcięcia znacznej części dostaw żywności przez rosyjskich powstańców oraz armię rosyjską, a także braku miejsca do zakwaterowania żołnierzy wynikłego z pożaru, w którym uległo spaleniu ponad 70% zabudowy, przy zbliżającej się zimie oraz braku nadziei na kapitulację Rosjan, Napoleon Bonaparte po 35 dniach okupacji nakazał odwrót. Miasto stosunkowo szybko odbudowano, zastępując drewnianą zabudowę kamienną i ceglaną. Zniszczenie całych drewnianych dzielnic umożliwiło szybką modernizację urbanistyki miasta. W lutym 1813 car Aleksander I powołał Komisję Budownictwa w Moskwie, która działała do 1843. Plan ogólny miasta został zatwierdzony w 1817. Wytyczono m.in. Sadowoje Kolco, obwodnicę wokół centrum miasta.
W 1856 została założona przez Pawła Trietiakowa Galeria Tretiakowska, gromadząca obecnie jedną z największych i najbardziej znaczących na świecie kolekcji dzieł sztuk pięknych, zwłaszcza z zakresu malarstwa. W 1898 rozpoczęto budowę Muzeum Sztuk Pięknych w Moskwie. Otwarcia dokonano 31 maja 1912 nadając muzeum nazwę Muzeum Sztuk Pięknych im. Aleksandra III. Instytucję przemianowano na Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w 1937 dla uczczenia setnej rocznicy śmierci poety. Od 1981 Muzeum Puszkina gości doroczny międzynarodowy festiwal muzyki Wieczory Grudniowe Swiatosława Richtera[10].
Po zniesieniu obowiązku pańszczyzny w 1861 rozpoczął się masowy napływ do miasta chłopów, powstawały liczne fabryki i zakłady przemysłowe. Obok nielicznej szlachty i burżuazji rosyjskiej, w mieście szybko rosła liczebność proletariatu.
Wiek XX i XXI
W marcu 1918 utworzony przez bolszewików rząd przeniósł swą siedzibę do Moskwy. W 1919 aktor i reżyser Władimir Gardin otworzył w Moskwie Instytut Kinematografii – najstarszą uczelnię filmową na świecie. Podczas II wojny światowej bitwa moskiewska ocaliła miasto. Po rozpadzie ZSRR i puczu sierpniowym w 1991 Moskwa pozostała stolicą Rosji, która w tym czasie proklamowała niepodległość.
Obecnie Moskwa jest „najwyższym” miastem Europy – znajdują się tutaj najwyższe wieżowce na kontynencie, w tym obiekty w budowie.
Katastrofy i zamachy terrorystyczne
- 8 stycznia 1977 – Zamachy bombowe w metrze moskiewskim i sklepach. 7 ofiar śmiertelnych, 37 rannych[11][12].
- 25 lutego 1977 – Pożar w hotelu Rossija, największym hotelu w Europie. 43 ofiary śmiertelne, 52 rannych.
- 20 października 1982 – Wybuch paniki podczas wychodzenia z meczu Pucharu UEFA. 67 ofiar śmiertelnych.
- Wrzesień 1999 – Zamachy bombowe na budynki mieszkalne w Rosji. W Moskwie w dwóch zamachach zginęły łącznie 224 osoby.
- 27 sierpnia 2000 – Pożar wieży telewizyjnej w Ostankino. 3 ofiary śmiertelne.
- 23 października 2002 – Atak na moskiewski teatr na Dubrowce. Zginęło 130 z 916 zakładników i 40 terrorystów. Wielu zakładników odniosło różnego stopnia obrażenia.
- 25 listopada 2003 – Pożar w akademiku. 36 ofiar śmiertelnych, 180 rannych.
- 6 lutego 2004 – Eksplozja bomby w moskiewskim metrze w pobliżu stacji Awtozawodzkaja. 41 ofiar śmiertelnych, 102 rannych i ponad 100 z lekkimi obrażeniami.
- 31 sierpnia 2004 – Detonacja bomby przez dwóch zamachowców samobójców koło stacji metra Ryska (Riżskaja). 10 ofiar śmiertelnych.
- 23 lutego 2006 – Zawaliła się hala targowa na Targowisku Basmannym w Moskwie. 58 osób zginęło. Podejrzewanym powodem jest niewłaściwa eksploatacja budynku lub wada konstrukcyjna.
- 9 grudnia 2006 – Pożar w szpitalu nr 17 w południowej części Moskwy. 45 ofiar śmiertelnych, 200 rannych.
- 29 marca 2010 – Zamachy w metrze moskiewskim. 40 ofiar śmiertelnych i 88 rannych[13].
- 24 stycznia 2011 – Zamach bombowy na moskiewskim lotnisku Domodiedowo, największym w Rosji. 37 osób zginęło, a 168 zostało rannych.
Podział administracyjny
- Osobny artykuł: Podział administracyjny Moskwy.
Moskwa jest miastem wydzielonym Federacji Rosyjskiej i stanowi jej odrębny podmiot. Jest też stolicą obwodu moskiewskiego, chociaż sama do niego nie należy. Miejski kod OKATO to 45. Moskwa dzieli się w pierwszym rzędzie na 12 okręgów, pierwsze 10 okręgów dzieli się na 125 rejonów, ostatnie 2 podzielone są na 21 osiedli.
- Zielenogradzki okręg administracyjny Moskwy (oddzielne miasto w Zielenogradzie)
- Północny okręg administracyjny Moskwy
- Północno-wschodni okręg administracyjny Moskwy
- Północno-zachodni okręg administracyjny Moskwy
- Centralny okręg administracyjny Moskwy
- Wschodni okręg administracyjny Moskwy
- Południowy okręg administracyjny Moskwy
- Południowo-wschodni okręg administracyjny Moskwy
- Południowo-zachodni okręg administracyjny Moskwy
- Zachodni okręg administracyjny Moskwy
- Nowomoskiewski okręg administracyjny Moskwy
- Troicki okręg administracyjny Moskwy
- Kreml moskiewski
- plac Czerwony, a na nim m.in. Cerkiew Wasyla Błogosławionego, GUM i Mauzoleum Lenina
- Cerkiew Narodzenia Pańskiego
- Cerkiew św. Paraskiewy
- klasztor i cmentarz Nowodziewiczy
- Monastyr Doński
- sobór Chrystusa Zbawiciela
- Cmentarz Wagańkowski
- Galeria Tretiakowska
- Teatr Bolszoj
- Patriarsze Prudy
- ulice Arbat i Nowy Arbat
- Łubianka przy placu Łubiańskim
- Synagoga Chóralna
- Meczet Katedralny
- zespół pałacowy Kuskowo
- Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie
- Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej lat 1941–1945
- taras widokowy na Wzgórzach Worobiowych naprzeciwko Uniwersytetu Moskiewskiego
- Z tym tematem związana jest kategoria: Architektura w Moskwie.
Według oficjalnych danych 1 stycznia 2021 w Moskwie zamieszkiwało 12 655 050 osób[3]. Liczba ta uwzględnia jedynie stałych mieszkańców miasta. Federalny Urząd Migracyjny podawał, iż w 2008 zarejestrowano przebywanie w mieście dodatkowo 1,8 mln przyjezdnych (ludzie przybywający z innych regionów w poszukiwaniu pracy, studenci i inni). Oceniano, że oprócz nich w mieście przebywa nielegalnie jeszcze około miliona osób, które nie zgłosiły swojego pobytu (szacunki z 2009)[14].
Pod koniec 2014 w Moskwie zatrudnionych było legalnie około 900 tys. migrantów[15].
Mieszkańcy Moskwy reprezentują wiele narodów, spośród których do największych należą Rosjanie – 9 930 410 osób (91,65%), Ukraińcy – 154 104 (1,42%), Tatarzy – 149 043 (1,38%), Ormianie – 106 466 (0,98%), Azerowie – 57 123 (0,53%), Żydzi – 53 142 (0,49%), Białorusini – 39 225 (0,36%), Gruzini – 38 934 (0,36%), Uzbecy – 35 595 (0,33%), Tadżycy – 27 280 (0,25%), Mołdawianie – 21 699 (0,20%), Kirgizi – 18 736 (0,17%), Mordwini – 17 095 (0,16%), Czeczeni – 14 524 (0,13%), Czuwasze – 14 313 (0,13%), Osetyjczycy – 11 311 (0,10%)[16].
Historia populacji
1400 | 1638 | 1710 | 1725 | 1738 | 1775 | 1785 | 1811 | 1813 | 1825 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
40 000 | 200 000 | 160 000 | 145 000 | 138 400 | 161 000 | 188 700 | 270 200 | 215 000 | 241 500 |
1840 | 1856 | 1868 | 1871 | 1888 | 1897 | 1912 | 1920 | 1926 | 1939 |
349 100 | 368 800 | 416 400 | 601 969 | 753 459 | 1 038 600 | 1 617 157 | 1 027 300 | 2 101 200 | 4 609 200 |
1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001[17] | 2002[17] | 2003[17] | 2005[17] | 2009[17] | 2010[17] |
6 133 100 | 7 194 300 | 8 142 200 | 8 972 300 | 10 114 203 | 10 382 754 | 10 391 500 | 10 425 100 | 10 508 971 | 10 563 038 |
2012[17] | 2013[17] | 2014[18] | 2015[17] | 2016[19] | 2017[17] | 2018[17] | 2019[20] | 2020[21] | 2021[3] |
11 612 943 | 11 979 529 | 12 108 257 | 12 197 596 | 12 330 126 | 12 380 664 | 12 506 468 | 12 615 279 | 12 678 079 | 12 655 050 |
Moskwa jest najbogatszym i najbardziej dynamicznie rozwijającym się miastem w całej Rosji, na które przypada ok. 15% krajowej wartości PKB. Wraz z deindustrializacją miasto przekształca się w wielkie centrum handlowo-usługowe z rozwiniętym sektorem bankowo-finansowym, rozbudowanym handlem hurtowo-detalicznym, pośrednictwem handlowym, przemysłem rozrywkowym i hotelarstwem. W Moskwie zarejestrowane są liczne tzw. monopole surowcowe (np. Gazprom, Transnieft, Rostelkom) oraz międzynarodowe przedsiębiorstwa działające w Rosji, co przekłada się na znaczące dochody miasta. Znaczącym źródłem pozyskania środków finansowych jest też budżet państwa. W rankingu miast światowych miesięcznika „Forbes” Moskwa zajęła w 2011 po raz kolejny pierwsze miejsce pod względem liczby mieszkających w nich miliarderów (79 osób)[5].
Rozwój gospodarczy miasta w ostatnich latach wiąże się z jego dynamiczną rozbudową i przebudową. Wiele starych budynków, w szczególności bloki mieszkalne z lat 50. i 60., tzn. „Chruszczowki”, czy też „Chruszczoby” jest systematycznie wyburzanych i zastępowanych przez nowoczesną architekturę. Niekiedy burzy się jednak także obiekty zabytkowe a zastępują je budynki kontrowersyjne z punktu widzenia architektonicznego. Przykładem takiego działania jest renowacja XIX-wiecznego kompleksu budynków „Sriednie Torgowyje Riady” przy placu Czerwonym, naprzeciw Cerkwi Wasyla Błogosławionego. Pod koniec 2006 wyburzono wewnętrzną część zabytkowego zespołu. W tym samym roku zburzono także położony nieopodal gigantyczny Hotel Rossija z lat 60. Na jego miejscu ma powstać nowoczesne centrum handlowe. Z modernizacją architektury miasta wiąże się także kontrowersyjny proces wysiedlania uboższych mieszkańców z centralnych i prestiżowych dzielnic.