Nieważność czynności prawnej
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Nieważność czynności prawnej – wada czynności prawnej, która polega na niewywołaniu przez czynność zamierzonych skutków prawnych związanych z jej dokonaniem. Przyczyną nieważności może być:
- brak zdolności do czynności prawnych osoby dokonującej czynności (por. ubezwłasnowolnienie)
- dokonanie czynności z pominięciem wymogu formy zastrzeżonej przez ustawę lub strony pod rygorem nieważności
- treść czynności sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego
- wada oświadczenia woli.
Większość ze wskazanych okoliczności skutkuje nieważnością z mocy samego prawa, bez potrzeby dokonywania dalszych działań (nieważność bezwzględna). Odmiennie rzecz się ma w przypadku czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu, groźby lub podstępu. Czynność taka wywołuje skutki prawne, ale cechuje ją przymiot wzruszalności (nieważności względnej). Los czynności zależy od decyzji osoby, która dokonała jej pod wpływem groźby, błędu lub podstępu. Jeśli w przewidzianym terminie uchyli się od skutków złożonego przez siebie oświadczenia woli, czynność staje się definitywnie nieważna. W przeciwnym razie, po upływie terminu, staje się w pełni ważna i nie może być kwestionowana w oparciu o powyższe przyczyny.
Nieważnością może być dotknięta tylko część czynności prawnej. Czynność pozostaje wówczas w mocy w pozostałym zakresie, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień nieważnych nie zostałaby dokonana. Strony umowy mogą same uregulować wzajemne stosunki, na wypadek jej częściowej nieważności. Postanowienia takie określa się mianem klauzuli salwatoryjnej.
Dokonanie przez strony czynności nieważnej przesunięć majątkowych w błędnym przekonaniu, że wykonują jej ważne postanowienia, stanowi podstawę do wzajemnych rozliczeń i przywrócenia poprzedniego stanu majątkowego na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu.
Czynność nieważną należy odróżnić od czynności nieistniejącej. W pierwszym przypadku czynność jest dokonana, choć nie wywołuje skutków prawnych. W drugim powstaje wyłącznie pozór jej dokonania. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie ze względu na możliwość konwersji, konwalidacji lub zastosowania szczególnych przepisów ustawy w miejsce postanowień czynności nieważnej. Podobnie nie należy utożsamiać czynności nieważnej z czynnością bezskuteczną. Podobieństwo między nimi ogranicza się do braku zamierzonych skutków prawnych. Czynność bezskuteczna jest bowiem czynnością ważną i może być źródłem roszczeń z tytułu odpowiedzialności kontraktowej. Przykładem czynności ważnej, ale bezskutecznej jest sprzedaż rzeczy cudzej. Czynność taka nie wywołuje zamierzonego skutku w postaci przeniesienia własności, ale może stanowić podstawę roszczeń niedoszłego nabywcy o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania zobowiązania.