Papuasi
rdzenna ludność Nowej Gwinei / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Papuasi (indonez./malajski papuwa „kędzierzawy”[1][2][uwaga 1]) – autochtoniczna ludność Nowej Gwinei[6], pierwotna kultura materialna (przed kontaktem z Europejczykami nie znali pisma, posługiwali się kamiennymi narzędziami). Zasiedlili Nową Gwineę i północno-zachodnią Melanezję ok. 20–25 tys. lat temu[7]. Jest to ludność czarnoskóra australoidalna[8][9]. Charakteryzują się wełniastymi włosami, czarnymi lub rudymi, oraz sklepionym nosem. Posługują się silnie zróżnicowanymi językami papuaskimi[10] oraz szeregiem języków kreolskich, m.in. tok pisin (Papua-Nowa Gwinea) i malajskim papuaskim (zachodnia część Nowej Gwinei), po części także językami austronezyjskimi[11].
Papuasi z Papui-Nowej Gwinei | |
Populacja |
4,8 mln |
---|---|
Miejsce zamieszkania |
Papua-Nowa Gwinea |
Język |
języki papuaskie, języki austronezyjskie, tok pisin, malajski papuaski, angielski |
Religia |
chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne |
Pokrewne |
inni Melanezyjczycy, Aborygeni australijscy |
Papuasi należą do ludności melanezyjskiej[12]. Ich liczebność wynosi ok. 4,8 mln[13]. Stanowią 84% ludności Papui-Nowej Gwinei (1983)[1]. Melanezyjczycy oprócz Nowej Gwinei zamieszkują także inne regiony Oceanii (Nauru, Wyspy Salomona, Vanuatu, Fidżi), wschodnią Indonezję oraz Timor Wschodni[12]. Część badaczy oddziela Papuasów z Nowej Gwinei od wyspiarskich Melanezyjczyków, przede wszystkim ze względu na różnice językowe[12]. Do najliczniejszych ludów papuaskich należą m.in.: Enga (195 tys.), Chimbu (142 tys.), Medlpa (101 tys.), Kamano (64 tys.), Huli (90 tys.), Ekari (100 tys.)[7].
Papuasi zajmują się przede wszystkim rolnictwem (palma kokosowa, banany, taro, pochrzyn, bataty). Polowanie i zbieractwo mają drugorzędne znaczenie. Istotną rolę odgrywa hodowla świń, a na obszarach przybrzeżnych – rybołówstwo[7].
Tradycyjne wierzenia to kult przodków, magia, totemizm[7]. Do niedawna wśród Papuasów praktykowany był kanibalizm wywołujący kuru. Dawne wierzenia zostały w dużej mierze wyparte przez chrześcijaństwo[1], rozprzestrzeniane od XIX wieku przez misjonarzy[7].
W lingwistyce pod określeniem „języki papuaskie” rozumie się języki zachodniego Pacyfiku, które nie dają się zakwalifikować jako austronezyjskie[6][14]. Jest to ujęcie geograficzne, niepowiązane ściśle z etnograficznym terminem „Papuasi”[6][15]. Niekiedy jednak pod pojęcie Papuasów podkłada się ogólniejszą treść, określając tym mianem również mieszkańców Moluków (konkretnie północnej Halmahery) czy też wysp Alor, Pantar i Timor[1][2][7]. O ile wiele spośród tych grup komunikuje się w językach papuaskich, to nie wszystkie z nich wykazują papuaskie cechy antropologiczne, a często są też odrębne kulturowo od mieszkańców Nowej Gwinei. Wynika to ze złożonej historii osadnictwa ludzkiego w regionie[16] i wpływu wielowiekowych małżeństw mieszanych[17]. Według badań genetycznych z XXI wieku zarówno Papuasi, jak i Aborygeni australijscy są bezpośrednimi potomkami społeczności, która jako pierwsza opuściła Afrykę[18][19].