Poznań
miasto w Polsce, stolica województwa wielkopolskiego / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Poznań?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Poznań, Stołeczne Miasto Poznań[5] (niem. Posen, łac. Posnania, jid. פּױזן Pojzn) – miasto na prawach powiatu w zachodniej Polsce, położone na Pojezierzu Wielkopolskim, nad rzeką Wartą, u ujścia Cybiny. Historyczna stolica Wielkopolski, od 1999 r. siedziba władz województwa wielkopolskiego i powiatu poznańskiego.
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia hasła Poznań. |
miasto na prawach powiatu | |||||
Stary Browar, fontanna Prozerpiny, Ratusz, Zamek Cesarski, bazylika archikatedralna św. Piotra i Pawła, Teatr Wielki, Światowid na Kaponierze na tle wieżowca Bałtyk, Collegium Minus, plac Wolności, Biblioteka Raczyńskich, domki budnicze, kolegium jezuickie | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Aglomeracja | |||||
Data założenia |
X wiek | ||||
Prawa miejskie |
23 kwietnia 1253[1] | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
261,91[2] km² | ||||
Wysokość |
50–154 m n.p.m. | ||||
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 61 | ||||
Kod pocztowy |
60-001 do 61-890 | ||||
Tablice rejestracyjne | |||||
52°24′30″N 16°56′03″E | |||||
TERC (TERYT) |
3064011 | ||||
SIMC |
0969400 | ||||
Hasło promocyjne: POZnan* *Miasto know-how | |||||
Urząd miejski plac Kolegiacki 1761-841 Poznań | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Piąte pod względem liczby ludności miasto w Polsce (541 316 mieszkańców w 2023 r.[2]) i dziewiąte pod względem powierzchni (261,9 km²)[2]. Poznań wraz z powiatem poznańskim i gminami Oborniki, Skoki, Szamotuły i Śrem tworzy aglomerację poznańską, zamieszkałą przez ponad 1 mln osób[6]. W 2018 think tank Globalization and World Cities (GaWC), badający wzajemne stosunki pomiędzy miastami świata w kontekście globalizacji, uznał Poznań za metropolię globalną (Gamma-)[7]. Poznań często plasuje się w czołówce miast o bardzo wysokiej jakości edukacji i bardzo wysokim standardzie życia[8]. Zajmuje również wysokie miejsce pod względem bezpieczeństwa i jakości opieki zdrowotnej[9]. Miasto Poznań wielokrotnie zdobyło także nagrodę „Superbrands” za markę miasta bardzo wysokiej jakości[10].
Miasto jest istotnym węzłem drogowym i kolejowym, funkcjonuje tu również międzynarodowy port lotniczy Poznań-Ławica. Poznań jest ośrodkiem przemysłu, handlu, logistyki i turystyki. Funkcjonują tu Międzynarodowe Targi Poznańskie – największe i najstarsze centrum wystawiennicze w Polsce[11]. Poznań to ośrodek akademicki, naukowy i kulturalny. W 25 szkołach wyższych studiuje ponad 110 tys. osób[12][13]. Działają tu m.in.: opera, filharmonia, balet, teatry, kina, muzea, galerie sztuki, orkiestry i zespoły folklorystyczne[14]. W Poznaniu co pięć lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego – najstarszy konkurs skrzypcowy na świecie. Poznań jest także siedzibą m.in.: Chóru Stuligrosza, Instytutu Zachodniego oraz najwyższego taktycznego dowództwa US Army w Europie[15]. W podpoznańskim obserwatorium astrogeodynamicznym, jako jedynym w Polsce, współtworzy się europejski system lokalizacyjny Galileo[16].
Poznań był jednym z ośrodków stołecznych i religijnych państwa Piastów w X i XI wieku, w przeszłości pełnił funkcję siedziby władców Polski[17], był też jedną z najbardziej rozwiniętych twierdz w ówczesnej Polsce[18]. Stolica Wielkopolski była jednym z miast królewskich Korony Królestwa Polskiego oraz stolicą Polski w latach 1290–1296[19]. Poznań jest jednym z najstarszych lokowanych miast w Polsce – nadanie praw miejskich w 1253 r. Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla[20]. W poznańskiej katedrze znajduje się symboliczny grobowiec pierwszych władców Polski – Mieszka I oraz Bolesława I Chrobrego. Na wyspie Ostrów Tumski mieści się siedziba kurii archidiecezji poznańskiej – najstarszej w Polsce[21], mieściła się tu także druga najstarsza uczelnia wyższa w Polsce[22]. Gród Ostrów Książęcy, dziś Ostrów Tumski, razem z dwoma podgrodziami: Ostrowem za Cybiną (dzisiejsza Śródka) i Św. Michałem (później Św. Jan) tworzyły najstarszą część dzisiejeszego Poznania[23]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa poznańskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[24]. Pod Poznaniem miały miejsce popisy szlachty województwa poznańskiego I Rzeczypospolitej[25]. W 2008 r. zespół najstarszych dzielnic miasta uznano za pomnik historii[26].
Z Poznaniem związanych jest 5 powstań wielkopolskich: z 1794 r., z 1806 r., z 1846 r., z 1848 r. oraz z lat 1918–1919. Dwa z nich (z 1806 r. i z lat 1918–1919) zakończyły się pełnym zwycięstwem Polaków i są zaliczane obok powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz dwóch powstań śląskich z 1920 r. i z 1921 r. do pięciu zwycięskich powstań narodowych w historii Polski. Zwycięstwo z 1806 r. miało bezpośredni wpływ na powstanie Księstwa Warszawskiego, natomiast o okresie pomiędzy zwycięskimi powstaniami wielkopolskimi opowiada serial: Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy[27]. Na mocy podpisanego w tym samym roku w Poznaniu pokoju Saksonia stała się królestwem[28].
14 Wielkopolska Dywizja Piechoty z Poznania za walkę w wojnie polsko-bolszewickiej otrzymała order Virtuti Militari[29][30]. Dzięki pracom poznańskich kryptologów rozpracowano szyfr niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma[31]. W Poznaniu miało też miejsce pierwsze i jedyne powstanie[32] okresu PRL (Poznański Czerwiec 1956), który był główną przyczyną powstania węgierskiego 1956.
Poznań jest jedynym miastem wymienionym w słowach polskiego hymnu. Patronami miasta Poznania są apostołowie Piotr i Paweł, święci Kościoła katolickiego. Święto miasta, jako dzień jego patronów, obchodzone jest 29 czerwca[33].
Położenie
Poznań znajduje się w środkowo-zachodniej Polsce, w środkowej części województwa wielkopolskiego. Miasto położone jest na obszarze trzech mezoregionów fizjograficznych: zachodnia część na Pojezierzu Poznańskim, wschodnia na Równinie Wrzesińskiej, a najstarsza część miasta znajduje się na dnie zorientowanego wzdłuż osi północ-południe Poznańskiego Przełomu Warty. Te trzy obszary są częściami makroregionu Pojezierze Wielkopolskie.
Poznań położony jest w dolinie rzeki Warty, a także w dolinach mniejszych cieków: Bogdanki, Cybiny i Głównej.
Według danych z 2023 r. powierzchnia miasta wynosi 261,91 km²[2]. Rozciągłość granic administracyjnych Poznania na osi północ-południe wynosi ok. 22 km, a na osi wschód-zachód ok. 21 km[34].
Poznań stanowi centralną część aglomeracji poznańskiej. Miasto graniczy z 11 gminami powiatu poznańskiego, w tym z dwoma miastami – Luboniem i Swarzędzem.
Ukształtowanie terenu i geologia
- Osobny artykuł: Geomorfologia Poznania.
Ponad 56% obszaru Poznania znajduje się na terenach wysoczyznowych, położonych powyżej 80 m n.p.m. – około 36% powierzchni na wyższych terasach rzecznych oraz w obrębie rynien glacjalnych, a ok. 8% na terasie zalewowej doliny Warty. Najwyżej położonym punktem na terenie miasta jest Góra Moraska (154 m n.p.m.), która znajduje się w jego północnej części. Najniżej położonym obszarem jest dolina Warty (50 m n.p.m.)[35]. Teren Poznania i jego okolic charakteryzuje się rzeźbą pochodzenia letniczego, skamieniałego.[36]
Większość powierzchni miasta pokryta jest warstwami utworów glacjalnych moreny ablacyjnej i dennej stadiału poznańskiego zlodowacenia bałtyckiego. W większości są to gliny piaszczyste lub piaski lodowcowe, dlatego w rejonie Poznania przeważają gleby piaszczyste i gliniasto-piaszczyste[37]. Tylko na dolnych terasach doliny Warty na powierzchni występują trzeciorzędowe iły facji poznańskiej (tzw. iły poznańskie).
Stosunki wodne
Poznań położony jest w zlewni Warty i jej dopływów: Bogdanki, Cybiny, Głównej, Głuszynki-Kopli, Strumienia Junikowskiego i Różanego Potoku.
Miasto posiada kilka większych jezior oraz kilkadziesiąt mniejszych zbiorników wodnych, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i utworzonych sztucznie na terenach rekreacyjnych. Naturalne jeziora polodowcowe to Jezioro Kierskie i Strzeszyńskie, natomiast największymi zbiornikami sztucznymi są:
|
Kilka mniejszych zbiorników istnieje także w zlewniach potoku Czapnicy i Różanego Potoku, a także w Dębinie. Duża liczba stawów znajduje się też na obszarach parkowych (np. w Parku Sołackim czy w Nowym Zoo)[38].
Klimatogram dla Poznania | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
24
1
-2
|
29
1
-2
|
26
7
-1
|
41
12
3
|
47
20
8
|
54
23
11
|
81
24
14
|
66
23
13
|
45
19
9
|
38
13
5
|
23
6
1
|
39
3
-2
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: BBC Weather[39] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Na obszarze Poznania silnie zmieniono sieć hydrograficzną. Nie tylko zredukowano liczbę odnóg Warty, ale również zasypywano małe cieki, a niektóre, jak dolny bieg Bogdanki, Segankę czy Wierzbak wprowadzono do kanalizacji miejskiej. Mimo to dna dolin tych dopływów nadal stanowią kliny zieleni.
Na terenie Poznania znajdują się bogate zasoby wód podziemnych w warstwach trzecio- i czwartorzędowych. Należy do nich Wielkopolska Dolina Kopalna, stanowiąca strategiczny rezerwuar wody pitnej. Stwierdzono również występowanie termalnych wód artezyjskich o temperaturze 45–51 °C, znajdujących się na głębokościach 1100–1300 m, oraz wód termalnych bogatych w substancje mineralne o temperaturze 150 °C na głębokości 4000 m[37].
Klimat
W Poznaniu przeważają wpływy mas powietrza polarnomorskiego, napływającego znad Oceanu Atlantyckiego. Znacznie mniejsze znaczenie mają masy powietrza polarno-kontynentalnego oraz zwrotnikowego. W rejonie Poznania najczęściej występują wiatry zachodnie o prędkościach od 2 do 10 m/s. Rejon Poznania należy do obszarów o najmniejszych opadach w Polsce[37]. Na podstawie danych z lat 1971–2000 obliczono, że średnioroczna wysokość opadu atmosferycznego wynosi 634 mm, przy największym średnim miesięcznym opadzie w lipcu (76 mm). Najniższa średnia miesięczna temperatura powietrza w Poznaniu wynosi −1,0 °C dla stycznia. Najwyższa średnia miesięczna temperatura powietrza wynosi 18,2 °C dla lipca[40].
Tereny zielone
- Osobny artykuł: Kliny zieleni w Poznaniu.
System przyrodniczy miasta opiera się na pierścieniowo-radialnym układzie terenów zieleni w formie klinów, odchodzących od centrum w kierunku peryferii. Wyróżnia się pięć klinów zieleni:
- wschodni w Dolinie Cybiny, rozpoczynający się kompleksem rekreacyjnym nad Jeziorem Maltańskim;
- zachodni w Dolinie Bogdanki, rozpoczynający się Parkiem Sołackim i Wodziczki;
- północny w Dolinie Warty, rozpoczynający się w okolicach Szeląga;
- południowy w Dolinie Warty, rozpoczynający się terenami sportowo-rekreacyjnymi na południe od ul. Królowej Jadwigi;
- południowo-zachodni, w skład którego wchodzi kompleks leśny na rubieżach miasta wraz z Laskiem Marcelińskim, ogródkami działkowymi i zielenią na Cmentarzu Junikowskim oraz zieleń zlokalizowana wzdłuż cieków Strumień Junikowski i Górczynka, a także nad tzw. Szachtami.
System klinów uzupełniany jest przez pierścieniowy układ terenów zieleni, na który składają się zespoły parków w pasie tak zwanych plant (Ring Stübbena) oraz zieleń znajdująca się na terenie pierścienia fortów. Zwornikiem systemu klinowego miasta jest Park Cytadela, w pobliżu którego zaczynają się aż trzy z nich (wschodni, zachodni i północy).
Łąki i pastwiska zajmują obszar 645 ha, a parki i zieleńce mają powierzchnię 552 hektarów[41]. Tereny zieleni zajmują łącznie ponad 70 km², co stanowi 27% powierzchni miasta[42].
Lasy
W 2013 w Poznaniu znajdowało się 4121 ha obszarów leśnych (15,8% powierzchni miasta), z czego 2467 ha stanowiły lasy komunalne[43]. Zasoby leśne współtworzą m.in. 23 uroczyska, 4 punkty widokowe oraz 84 km dróg i ścieżek rekreacyjnych[43].
Ochrona przyrody
- Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Poznaniu.
W celu ochrony najcenniejszych miejsc przyrodniczych ustanowiono na terenie miasta dwa rezerwaty przyrody: Meteoryt Morasko i Żurawiniec, trzy zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: „Morasko”, „Michałówka” i „Głuszyna”, oraz obszar chronionego krajobrazu Dolina Cybiny[44][45]. Dodatkowo samorząd utworzył użytki ekologiczne: Fort V, Wilczy Młyn, Główna, Olszak I, Traszki Ratajskie[46], Użytek ekologiczny „Bogdanka I”[47] i „Bogdanka II”[48] oraz Strzeszyn. Ze względu na występowanie siedlisk nietoperzy ochroną w ramach Sieci Natura 2000 objęto zabytkowe fortyfikacje Twierdzy Poznań[49]. W granicach administracyjnych miasta znajdują się również fragmenty większych obszarów objętych Siecią Natura 2000 – Biedrusko[50] oraz Dolina Samicy[51].
W okolicach Poznania znajdują się ponadto park narodowy i trzy parki krajobrazowe: Puszcza Zielonka, Promno oraz Rogaliński Park Krajobrazowy.
Do symboli Poznania należą:
- herb Poznania
- flaga Poznania
- hejnał Poznania
- sztandar Miasta Poznania – poświęcony 29 czerwca 2000 roku[52][53]
- pieczęć Poznania.
- łańcuch prezydenta Poznania
Wygląd symboli sankcjonuje Statut Miasta Poznania wraz z załącznikami.