Psychologia społeczna – dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii badająca, w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę jednostki. Innymi słowy jest to nauka badająca procesy psychiczne i zachowanie się ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych – takich, w których występują inni ludzie. Jest to stosunkowo młoda gałąź psychologii, która wyodrębniła się dopiero pod koniec lat trzydziestych XX wieku wraz z rozwojem metod eksperymentalnych Kurta Lewina i jego uczniów.

Psychologia społeczna bada w jaki sposób ludzie wywierają wpływ na sposób myślenia, emocje i postawy innych ludzi zarówno nieświadomie, jak i celowym działaniem. Dziedziną badań tej nauki są zarówno procesy społeczne wpływające na indywidualnego człowieka, jak i procesy zachodzące w małych grupach ludzkich.

„…podczas gdy psycholog społeczny bada jednostkę w grupie, socjolog ma do czynienia z grupą jako całością” – wskazuje Floyd Henry Allport^[1]. Stefan Baley definiuje ją nieco inaczej: „psychologia społeczna zajmuje się psychologiczną analizą zjawisk społecznych”^[2].

Psychologia społeczna posługuje się metodą statystyczną, metodą porównawczą, metodą etnograficzną, a także metodą eksperymentalną.

Początki psychologii społecznej

Dziedzina ta ukształtowała się na początku dwudziestego wieku, jednak jej tematykę podejmowano już wcześniej. Jednym z pierwszych jej głośnych dzieł jest Psychologia tłumu Gustave’a Le Bona^[3], napisane jeszcze w dziewiętnastym stuleciu, w którym opisywał on między innymi wpływ tłumu na podejmowane przez jednostkę decyzje. Sformułował on w nim słynną tezę, że jednostka w tłumie zachowuje się inaczej niż poza nim^[4].

Psychologia społeczna w Polsce miała swoje prapoczątki przed II wojną światową, lecz na rzeczywisty jej początek Stanisław Mika wskazuje rok 1959, gdy wydano Wprowadzenie do psychologii społecznej Stefana Baleya.

Obszar działania

Zajmuje się:

• dynamiką grupy, zajmującą się strukturą, celami i normami grupowymi, procesami komunikowania się, zjawiskiem konformizmu, problemem przywództwa w grupie i konfliktami wewnątrz i na zewnątrz grupy;
• problematyką postaw, zajmującą się czynnikami kształtującymi postawy, technikami zmiany postaw, związkiem postaw z osobowością;
• socjalizacją – procesem, w którym człowiek staje się istotą społeczną, członkiem określonej społeczności, znającym i przestrzegającym obowiązujące w niej normy i zwyczaje;
• zagadnieniami percepcji interpersonalnej.

Psychologia społeczna posługuje się takimi metodami i technikami jak sondaż ankietowy, studium w terenie, eksperyment naturalny, eksperyment w terenie i eksperyment laboratoryjny.

W psychologii społecznej można wyróżnić cztery główne podejścia teoretyczne:

• społeczno-kulturowe
• ewolucyjne
• społecznego uczenia się
• społeczno-poznawcze

To ostatnie podejście jest aktualnie nurtem dominującym. Z perspektywy społeczno-poznawczej psychologia społeczna jawi się jako empiryczne (naukowe) studium wpływu procesów społecznych i poznawczych na sposób, w jaki ludzie:

• spostrzegają i rozumieją siebie nawzajem (poznanie społeczne),
• wywierają wpływ na innych (wpływ społeczny),
• wchodzą w kontakt ze sobą (procesy grupowe, relacje interpersonalne oraz międzygrupowe).

Cechy

Wpływanie i uleganie wpływom może mieć charakter nieświadomy, jak na przykład podczas naśladowania kogoś, jak i w pełni zamierzony, jak to się dzieje w sytuacjach manipulacji społecznych stosowanych na przykład w reklamie i kampaniach wyborczych.

Dzięki wpływowi społecznemu, grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Poprzez jego oddziaływanie powstają normy grupowe, opinie publiczne, a pojedynczy ludzie potrafią wykroczyć poza interes własny i skierować swoją aktywność na realizację dobra danej społeczności. Wpływ społeczny jest zatem istotną siłą, stojącą u podłoża zjawisk społecznych, które warunkują postęp cywilizacji. Psychologia społeczna wykorzystywana umiejętnie, potrafi wywierać skuteczny wpływ na społeczność, która kształtuje przyszłą rzeczywistość.

Krytyka naukowości i metodyki

Naukowe badanie samej psychologii społecznej (czyli metanauka) ujawniło istotne problemy związane z metodologią badań: duży udział błędów^[5], niska odtwarzalność^[6] i nagminne niewłaściwe, a przy tym naiwne wykorzystywanie danych statystycznych^[7][8]. Problem jest szczególnie systemowy w tej dziedzinie^[9], gdyż w latach 2010., w ramach dużego projektu sprawdzania publikacji, odkryto że tylko 25% wyników z psychologii społecznej można dowieść przez powtórzenie^[10][11].